Το Νομικό Καθεστώς Του Διεθνούς Βυθού Ως Προς Τις Στρατιωτικές Δραστηριότητες

Print Friendly, PDF & Email

της Ελευθερίας Καραμπελία*

20.4.2018

Αν και η παρουσία των κρατών στη θάλασσα έχει τις ρίζες της πολύ βαθιά στην ιστορία, με ιστορικές αναφορές για στόλους Φοινίκων, Αιγυπτίων και άλλων λαών, δεν συνέβαινε το ίδιο με τον βυθό της. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, όμως, σταδιακά έδωσαν στον άνθρωπο τη δυνατότητα αρχικά να προσεγγίσει περιοχές κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, και ακολούθως να σκεφτεί τρόπους για να εκμεταλλευτεί τον φυσικό πλούτο τους. Ήδη, κατά τη δεκαετία του 1960, έχουμε τις πρώτες προσπάθειες αλίευσης πολυμεταλλικών κονδύλων, ευρισκόμενων στην επιφάνεια του βυθού. Πλέον, τα κράτη επιδιώκουν όχι μόνο εκμετάλλευση των ειδών της θάλασσας, αλλά και επιστημονική έρευνα του υποθαλάσσιου περιβάλλοντος, εδάφους και υπεδάφους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, καθώς και αξιοποίησή του για στρατιωτικούς σκοπούς. Με τον όρο “στρατιωτική δραστηριότητα” εννοείται η δραστηριότητα εκείνη που διενεργείται από τις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους, η οποία μπορεί να αποτελεί είτε επιχείρηση είτε άσκηση. Στις ένοπλες δυνάμεις περιλαμβάνονται όλες οι οργανωμένες ένοπλες δυνάμεις, ομάδες και μονάδες υπό μία διοίκηση υπεύθυνη στο συγκεκριμένο τμήμα για τη δράση των υφισταμένων. Αυτή η παραδοχή, μάλιστα, αποτελεί εθιμικό κανόνα που προκύπτει από την πρακτική των κρατών.

Γεωγραφικός Και Νομικός Προσδιορισμός Του Διεθνούς Βυθού

Η έννοια του διεθνούς βυθού έχει μία γεωγραφική και μία νομική πτυχή που δεν ταυτίζονται. Γεωγραφικά εκλαμβάνεται ως το έδαφος και το υπέδαφος κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ανεξαρτήτως του βάθους ή της απόστασης από την ακτή. Με τη νομική έννοια, ο βυθός διακρίνεται αφενός στα τμήματα υπό κρατική κυριαρχία ή με δυνατότητα υπαγωγής σε αυτήν, αφετέρου σε εκείνα πέραν των ορίων της κρατικής δικαιοδοσίας. Στην τελευταία αυτή περίπτωση μιλάμε για διεθνή βυθό, στον οποίο η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας 1982 [ΣΔΘ] δίνει την ονομασία «Περιοχή» (άρθρο 1(1)). Η διεθνής Περιοχή, συνεπώς, ξεκινάει εκεί που σταματάει η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ των κρατών.

Στρατιωτικές Χρήσεις Του Βυθού

Από στρατιωτικής άποψης, ο βυθός ενδιαφέρει, καθώς είναι αξιοποιήσιμος από τις στρατιωτικές δυνάμεις. Παρατίθενται παραδείγματα τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς και συνδέονται με τον βυθό. Tα υποθαλάσσια καλωδιακά συστήματα χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση φωνής και δεδομένων μεταξύ των αισθητήρων και των εγκαταστάσεων στην ξηρά, καθώς και για τη μετάδοση σημάτων ισχύος και ελέγχου. Aισθητήρες και συστήματα μορφοτροπέα διαφόρων τύπων τοποθετούνται στην επιφάνεια του εδάφους για την υποστήριξη δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης, όπως για τον έλεγχο και αξιολόγηση πλοίων, υποβρυχίων, αεροσκαφών και οπλικών συστημάτων. Επίσης, αξιοποιούνται ως αναπόσπαστα τμήματα του συστήματος τακτικής και στρατηγικής παρακολούθησης. Άλλη αξιοποίηση συνίσταται στη χρήση μη επανδρωμένων ή αυτόνομων υποβρύχιων οχημάτων για έρευνα και τακτικές επιχειρήσεις. Αυτά συνήθως χρησιοποιούνται στο νερό, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα τοποθέτησής τους στον πυθμένα. Ο στρατός αποτελεί τον βασικό χρήστη αυτών των οχημάτων. Τέλος, τα υψηλής ισχύος και χαμηλής συχνότητας ενεργά ηχοβολιστικά συστήματα (σόναρ) για ανθυποβρυχιακό πόλεμο, καθώς και οι συσκευές εντοπισμού ναρκών τοποθετούνται στον πυθμένα της θάλασσας, καθώς τον αξιοποιούν ως ακουστικό ανακλαστήρα.

Νομικό Καθεστώς

Ο ακρογωνιαίος λίθος της κατανόησης του καθεστώτος και των ρυθμίσεων ως προς τις στρατιωτικές δραστηριότητες στην Περιοχή είναι ο χαρακτηρισμός της από την ίδια τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας ως κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Πρόκειται για προσέγγιση που προτάθηκε από τον εκπρόσωπο της Μάλτας (Arvid Pardo) στο Γενικό Γραμματέα των ΗΕ κατά τη Γενική Συνέλευση των ΗΕ της 12ης Δεκεμβρίου 1974. Στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας τη συναντάμε ρητά διατυπωμένη στο αρ. 136.  Με τον όρο “ανθρωπότητα” γίνεται αντιληπτό ένα σύνολο χωρίς συγκεκριμένη χρονική ή χωρική διάσταση. Παράλληλα, ο όρος “κληρονομιά” δηλώνει μία χρονική συνέχεια και ανάγκη προστασίας της Περιοχής για τις μελλοντικές γενιές. Μάλιστα, έχει θεσπισθεί από τη Σύμβαση θεματοφύλακας της κληρονομιάς αυτής ένας διεθνής οργανισμός, η Αρχή, η οποία υποκαθιστά όλη την ανθρωπότητα στη διαχείρισή της.

Από το αρ. 136 σε συνδυασμό με το 140 της ίδιας σύμβασης απορρέουν συγκεκριμένες απαγορεύσεις αλλά και θετικές ρυθμίσεις. Συγκεκριμένα, δεν είναι επιτρεπτή η διεκδίκηση ή άσκηση κυριαρχίας ή κυριαρχικού δικαιώματος, η ιδιοποίηση και η απόκτηση δικαιωμάτων ως προς τα ορυκτά της Περιοχής. Ως προς τις θετικές ρυθμίσεις, τα κράτη πρέπει να δρουν στην Περιοχή ανάλογα με τους διεθνείς κανόνες, να συμπεριφέρονται με γνώμονα την ειρήνη και την ασφάλεια στον βυθό, να διεξάγουν δραστηριότητες προς όφελος της ανθρωπότητας, και να συνεκτιμούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα αναπτυσσόμενων ή μη ανεξάρτητων κρατών.

Το καθεστώς του Διεθνούς Βυθού -συγκεκριμένα ως προς τις στρατιωτικες δραστηριότητες- προσδιορίζεται από τα αρ. 138 και 141 της ως άνω Σύμβασης. Όπως προκύπτει από το αρ. 138, σκοπός όλων των κρατών που αναπτύσσουν δραστηριότητα στην Περιοχή οφείλει να είναι η διατήρηση της ειρήνης. Παράλληλα, το αρ. 141 επιβάλλει στα κράτη χρήση μόνο για ειρηνικούς σκοπούς. Ωστόσο, σε αντίθεση με το αρ. 88 ΣΔΘ για την ανοιχτή θάλασσα, εδώ πρόκειται για απόλυτη υποχρέωση. Δηλαδή, γίνεται δεκτό ότι το αρ. 141 απαγορεύει όχι μόνο πράξεις που αντίκεινται στο αρ. 2§4 του Χάρτη περί απαγόρευσης απειλής ή χρήσης βίας, αλλά επιβάλλει γενικότερα την αποστρατιωτικοποίηση της Περιοχής.

Παρ’όλα αυτά δεν έλειψαν οι αντιμαχόμενες τοποθετήσεις σχετικά με την ερμηνεία της φράσης «αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς». Η Σοβιετική Ένωση την εξέλαβε ως απαγόρευση χρήσης για στρατιωτικούς σκοπούς γενικά, με την έννοια της αποστρατιωτικοποίησης της Περιοχής. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ δέχθηκαν μία ερμηνεία σύμφωνα με την οποία δεν απαγορεύονται όλες οι στρατιωτικές δραστηριότητες, με το επιχείρημα ότι ειδικοί περιορισμοί συγκεκριμένων στρατιωτικών δραστηριοτήτων απαιτούν λεπτομερείς συμφωνίες, και οι δραστηριότητες που δεν αποκλείονται από τέτοιες συνθήκες εξακολουθούν να είναι επιτρεπτές στο πλαίσιο της αρχής της ελεύθερης χρήσης της ανοιχτής θάλασσας. Σύμφωνα με την προσέγγισή τους, μάλιστα, τα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να απέχουν από εγκατάσταση και χρήση στην Περιοχή πυρηνικών και άλλων όπλων μαζικής καταστροφής. Εξάλλου, μόνο τα όπλα μαζικής καταστροφής θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν τέτοιο στρατιωτικό πλεονέκτημα, ώστε να δικαιολογείται το κόστος εγκατάστασής τους. Αντίθετα, κάποιες άλλες μη πυρηνικές ενέργειες, αλλά καθαρά στρατιωτικές, σχετίζονται άμεσα με την ασφάλεια των κρατών, και ως εκ τούτου τις θεώρησαν αδιαπραγμάτευτες. Σε κάθε περίπτωση, μία απόλυτη απαγόρευση θα δημιουργούσε το πρόβλημα απόδειξης για κάθε εγκατάσταση στην Περιοχή αν είναι ή όχι στρατιωτικής φύσης.

Αποπυρηνικοποίηση Του Διεθνούς Βυθού

Καθώς τα κράτη διαπιστώνουν τον κίνδυνο που ενέχουν για όλη την ανθρωπότητα τα όπλα μαζικής καταστροφής, συνέτειναν στην υπογραφή ειδικότερης συνθήκης σε σχέση με το γενικό πλαίσιο ειρηνικής χρήσης που επιβάλλει η ΣΔΘ. Έτσι, το 1971 υπεγράφη η Συνθήκη για την απαγόρευση τοποθέτησης πυρηνικών όπλων και άλλων όπλων μαζικής καταστροφής στον βυθό των θαλασσών, των ωκεανών και στο υπέδαφος αυτών. Όπως η Συνθήκη της Ανταρκτικής, η Συνθήκη για το Διάστημα και για τη ζώνη χωρίς πυρηνικά στη Λατινική Αμερική, η εν λόγω Συνθήκη στοχεύει να αποτρέψει την επέκταση των συγκρούσεων και των πυρηνικών όπλων στην Περιοχή, κρατώντας την ανέπαφη, όπως ακριβώς ήταν μέχρι την υπογραφή. Κατά τη συνομολόγηση της Συνθήκης κάποια κράτη προέβησαν σε επιφυλάξεις, με σκοπό να διασφαλίσουν τα ήδη υφιστάμενα δικαιώματά τους από το δίκαιο της θάλασσας. Μάλιστα, ορισμένα διατήρησαν το δικαίωμα απομάκρυνσης ή καταστροφής οποιασδήποτε κατασκευής ή όπλου τοποθετημένου από άλλο κράτος στην υφαλοκρηπίδα τους μετά το εξωτερικό όριο της περιοχής του βυθού.

Επίλογος

Συνοψίζοντας, γίνεται εμφανές ότι τα κράτη, αν και μέλη διεθνών συνθηκών για την προστασία και αποστρατιωτικοποίηση χώρων που παρουσιάζουν διεθνές ενδιαφέρον, όπως ο Διεθνής Βυθός, δεν είναι απόλυτα εφικτό να απομακρυνθούν από οποιαδήποτε εξωτερική τους πολιτική ή επιδίωξη ιδίων συμφερόντων. Έτσι, δικαιολογούνται οι ποικίλες προσεγγίσεις και ερμηνείες ακόμη και σε διατάξεις σαφείς για τους θεωρητικούς της νομικής, όπως η συγκεκριμένη για την ειρηνική χρήση της Περιοχής. Σε αυτό το συμπέρασμα συντείνει και το γεγονός, ότι -κατά τις περιοδικές συνόδους με σκοπό την εξέταση νέων τεχνολογιών και πώς αυτές θα μπορούσαν να συνδράμουν στην εφαρμογή της Συνθήκης για την Περιοχή-, κράτη που έχουν πράγματι ανεπτυγμένες τεχνολογικές δυνατότητες δείχνουν απρόθυμα να μοιραστούν πληροφορίες, συνήθως προβάλλοντας το επιχείρημα της στρατιωτικής ασφάλειας ή της εμπορικής εμπιστευτικότητας. Σε κάθε περίπτωση, ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν μπορεί να υπάρξει και να προοδεύσει αν δεν αναγνωρίζεται η ανάγκη προστασίας κάποιων ζωτικών χώρων από την ανθρώπινη θηριωδία. Ανάγκη που είναι αδύνατον να μην αντανακλάται και στο δίκαιο. Άλλωστε, όπως είπε και ο Mahatma Gandhi, «Η Φύση παράγει αρκετά, ώστε να καλύψει κάθε ανθρώπινη ανάγκη, αλλά όχι αρκετά για να καλύψει την ανθρώπινη απληστία».

Πηγές:

  1. Κ.Ιωάννου, Α.Στρατή. (2000). Δίκαιο της Θάλασσας. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα. σελ. 270, 276, 278
  2. Κ.Ιωάννου, Α.Στρατή. (1998). Δίκαιο της Θάλασσας. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα. σελ. 270
  3. Ε.Ρούκουνας. (2010). Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Νομική Βιβλιοθήκη. σελ. 321-324
  4. J-M.Henckaerts, L.Doswald-Beck. (2005). Customary International Humanitarian Law, Volume I: Rules. Cambridge University Press. Rule 4. p. 14-15
  5. Jozef Goldblat. Arms Control: The New Guide to Negotiations and Agreements. (2002). pp. 178-181 https://books.google.gr/books?id=XW7sediIGVsC&pg=PA178&lpg=PA178&dq=military+use+of+the+seabed&source=bl&ots=GfPDGbh5XF&sig=nnxr4NDEyiPQfVUFaOGy9G2ZMuE&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwj7kLir_O_ZAhWnF5oKHSzkDPQ4ChDoAQgmMAA#v=onepage&q=military%20use%20of%20the%20seabed&f=false
  6. Bureau of International security and nonproliferation. (n.d.). Treaty on the Prohibition of the Emplacement of Nuclear Weapons and Other Weapons of Mass Destruction on the Seabed and the Ocean Floor and in the Subsoil Thereof https://www.state.gov/t/isn/5187.htm
  7. Our Seabed Frontier: Challenges and Choices. (1989). Report of the Committee on Seabed utilization in the Exclusive Economic Zone. National Academy Press, Washington D.C.  Chapter: 3. Present and Potential Uses of the Seabed. https://books.google.gr/books?id=QTYrAAAAYAAJ&pg=PR14&lpg=PR14&dq=military+use+of+the+seabed&source=bl&ots=pZ9XSsOBMY&sig=KWEmndyBjKf5oiTAUtF6ax8iuCg&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiSiMSv–_ZAhXlJ5oKHSnnDAoQ6AEIeDAI#v=onepage&q=military%20use%20of%20the%20seabed&f=fals

*Απόφοιτος Νομικής Σχολής Αθηνών. Μεταπτυχιακές σπουδές στο “Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο” στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρακτική άσκηση στο Υπουργείο Εξωτερικών. Συμμετοχή στον Εθνικό Διαγωνισμό Εικονικής Δίκης 2015 και στο ICC Moot Court 2016.

ΠΗΓΗ:https://powerpolitics.eu/το-νομικό-καθεστώς-του-διεθνούς-βυθού/?utm_source=κυριακάτικο&utm_medium=email&utm_campaign=newsletter&utm_content=automated-%7Bchannel+numer%7D-%7Bemail+id%7D