Η Τουρκική Οικονομία εν μέσω Συμπληγάδων

10 Ιούνιος 2018, 18:04

Του Μάριου Πούλλαδου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΝΤΑΚΟ

Η τουρκική οικονομική πολιτική εξαρτάται αποκλειστικά από την πολιτική – και η πολιτική του Προέδρου Ερντογάν και του κόμματος ΑΚΡ είναι αποκλειστικά προσανατολισμένη στην επικράτηση με οποιοδήποτε κόστος κατά τις επερχόμενες εκλογές

To ένα μετά το άλλο δέχεται τα χαστούκια η τουρκική οικονομία λίγες hμέρες πριν από τις κρίσιμες εκλογές της 24ης Ιουνίου. Αυτήν την εβδομάδα ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody’s υποβάθμισε και έθεσε υπό παρακολούθηση για περαιτέρω υποβάθμιση τα αξιόχρεα 17 τουρκικών τραπεζών, ενώ έθεσε επίσης σε παρακολούθηση για υποβάθμιση τα αξιόχρεα δύο χρηματοπιστωτικών εταιρειών, δημιουργώντας μεγαλύτερη ανασφάλεια στη δοκιμαζόμενη οικονομία της χώρας.

Για τα αίτια της κρίσης και τις στρεβλώσεις της τουρκικής οικονομίας, της ραγδαίας υποτίμησης της λίρας αλλά και τις εκτιμήσεις για το επόμενο διάστημα η «Σημερινή» μίλησε με τον Δρα Παναγιώτη Κοντάκο, ο οποίος είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Διεθνή Επιχειρηματικότητα και Διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος ΜΒΑ στο Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus, καθώς και Συνδιευθυντής στο Κέντρο Επιχειρηματικότητας CEDAR. Διαθέτει μακρά διεθνή επαγγελματική εμπειρία σε διάφορες χώρες της ΝΑ Ευρώπης και είναι συγγραφέας βιβλίων και άρθρων για την επιχειρηματικότητα και τις ξένες και ελληνικές επενδύσεις στην Τουρκία.

Κύριε Κοντάκο, τις ημέρες αυτές παρατηρείται μια έντονη αβεβαιότητα και αστάθεια στην τουρκική οικονομία. Πώς θα την σχολιάζατε;

Η μεταβλητότητα στην τουρκική οικονομία αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό της τα τελευταία 15 χρόνια που τη μελετώ. Συγκεκριμένα, για την τρέχουσα χρονική περίοδο, συσχετίζεται, κατά τη γνώμη μου, με τους ακόλουθους τρεις παράγοντες:

(α) Αβεβαιότητα για την πορεία της οικονομικής ανάπτυξης το τρέχον έτος

Η τουρκική οικονομία σημείωσε εντυπωσιακή βελτίωση του ΑΕΠ κατά 7,4% το 2017, την υψηλότερη μεταξύ των χωρών της G-20, ξεπερνώντας σημαντικά και επαναλαμβανόμενα τις προσδοκίες διεθνών οικονομολόγων τόσο στο Bloomberg και στο Reuters, όσο και στην Παγκόσμια Τράπεζα.

Από την άλλη πλευρά, το ΑΕΠ, σε όρους δολαρίου, συρρικνώθηκε το 2017 στα $851 δις από τα $863 δις το 2016, αντανακλώντας τη δραματική υποτίμηση της τουρκικής λίρας. Επίσης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώθηκε στα $10.597 από $10.883 το 2016.

Η ανάπτυξη στην Τουρκία αναμένεται να μετριασθεί σε 3,5% το 2018, καθώς ο αντίκτυπος των δημοσιονομικών μέτρων του 2017 εξασθενεί. Ωστόσο, οι προβλέψεις για την αύξηση του ΑΕΠ το 2018 είναι αβέβαιες με μεγάλο εύρος εκτιμήσεων.

(β) Η επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και το τεράστιο εξωτερικό χρέος

Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε σημαντικά το 2017. Ως ποσοστό του ΑΕΠ ανήλθε σε 5,5%, που αποτελεί το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χωρών του OECD. Το εμπορικό έλλειμμα ανήλθε σε $77 δις και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε $53 δις (στοιχεία τέλους 2017).

Η επιδείνωση αυτή συνεχίζεται και μέσα στο τρέχον έτος.

Επιπλέον, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα διαρκώς διογκούμενο εξωτερικό χρέος $458 δις, το οποίο καθιστά την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων της Τουρκίας περαιτέρω περίπλοκη.

(γ) Έντονη μεταβλητότητα και υποτίμηση της τουρκικής λίρας

Η τουρκική λίρα εμφανίζει την υψηλότερη μεταβλητότητα παγκοσμίως την τρέχουσα περίοδο, που ενδεικτικά υπερβαίνει το πέσο της Αργεντινής και είναι διπλάσια περίπου από την αντίστοιχη για το ρωσικό ρούβλι και το πολωνικό ζλότι.

Η έντονη μεταβλητότητα και υποτίμηση της τουρκικής λίρας πού θα μπορούσε να αποδοθεί πιο συγκεκριμένα; Σχετίζεται με εκροές διεθνών κεφαλαίων από τη χώρα;

Η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί κατά 8% έναντι του δολαρίου μέσα στο 2017 και κατά 18% εντός του 2018. Ενδεικτικά, ενώ το 2007 ανερχόταν σε 1,3 λίρες ανά δολάριο, έφτασε να υποτιμηθεί στις 4,92 λίρες ανά δολάριο στις 23 Μαΐου (κυρίως λόγω ενεργοποίησης εντολών πώλησης stop-loss από Ιάπωνες επενδυτές).

Η Τουρκία γενικά αποτελεί μιαν από τις πιο εύθραυστες οικονομίες παγκοσμίως, κυρίως επειδή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από βραχυπρόθεσμες ροές χρήματος. Ωστόσο, κατά τους πρώτους μήνες του 2018, είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι τα υπάρχοντα στοιχεία δεν προσφέρουν επαρκή υποστήριξη σε ισχυρισμούς ότι η έξοδος των ξένων κεφαλαίων ήταν ο κύριος παράγοντας που προκάλεσε την υποτίμηση της λίρας.

Τα εβδομαδιαία στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας για τις ξένες επενδύσεις σε μετοχές και κρατικά χρεόγραφα παρουσιάζουν εκροές σε ορισμένες εβδομάδες, αλλά αντισταθμίζονται από εισροές. Κατά τους πρώτους τέσσερεις μήνες του έτους, το συνολικό αποτέλεσμα είναι μια καθαρή εισροή ύψους σχεδόν 1,1 δις δολαρίων.

Επίσης, τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία που αφορούν το ισοζύγιο πληρωμών κατά τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο, για τις βραχυπρόθεσμες επενδύσεις χαρτοφυλακίου, δεν παρέχουν ένδειξη εξόδου ξένων κεφαλαίων, ενώ αντίθετα, υποστηρίζουν εισροές ύψους 4,7 δις δολαρίων. Επίσης, οι ξένες άμεσες επενδύσεις, παρά την επιβράδυνση, εμφανίζουν καθαρές εισροές.

Ως εκ τούτου, θα ήταν δίκαιο να πούμε ότι η κύρια δυναμική που επηρεάζει προσφάτως την ισοτιμία της λίρας είναι εσωτερική. Δηλαδή, οι εγχώριοι οικονομικοί παράγοντες, από μικρούς αποταμιευτές μέχρι και μεγάλες επιχειρήσεις, εγκαταλείπουν την τουρκική λίρα υπέρ του δολαρίου και του ευρώ, τα οποία βλέπουν ως ασφαλές καταφύγιο.

Στρεβλώσεις

Είθισται να αναφέρεται στα διεθνή μέσα ενημέρωσης ότι η τουρκική οικονομία χαρακτηρίζεται από έντονες στρεβλώσεις. Θα μπορούσατε να αναφερθείτε σε αυτό;

Σας ευχαριστώ για την εύστοχη ερώτηση. Εν συντομία θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε διάφορες κρίσιμες στρεβλώσεις που χαρακτηρίζουν την τουρκική οικονομία. Ενδεικτικά:

Στρέβλωση 1

Η σημαντική ανάπτυξη της Τουρκίας προσφάτως υποστηρίχθηκε κατ’ αρχήν από δημοσιονομικά κίνητρα και στη συνέχεια από μία ανορθόδοξη νομισματική πολιτική, με στόχο την επιτάχυνση της ανάκαμψης από τις οικονομικές επιπτώσεις της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος το 2016.

Σύμφωνα με προηγούμενες δηλώσεις του Προέδρου Ερντογάν, «δεν είναι δυνατό να επιβραδυνθεί ο πληθωρισμός σε μια χώρα όπου υπάρχουν υψηλά επιτόκια». Αυτό αποτελεί τη θεωρία που ο ίδιος προωθεί τακτικά, και η οποία, ωστόσο, δεν έχει εφαρμογή στην οικονομική πραγματικότητα της Τουρκίας, η οποία χαρακτηρίζεται από υπερθέρμανση. Η άποψη αυτή πρόσφατα αποδοκιμάσθηκε έντονα κατά το ταξίδι και την παρουσίασή του σε διεθνείς επενδυτές και διαχειριστές κεφαλαίων στο Λονδίνο στις 13-15 Μαΐου.

Στρέβλωση 2

Η αναζωογόνηση των επενδύσεων συνδέεται επίσης με μία αξιοσημείωτη στρέβλωση. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η συνολική αύξηση των επενδύσεων φαίνεται να βασίζεται αποκλειστικά στον κατασκευαστικό τομέα και σε μεγαλόπνοα έργα αμφιβόλου αποδοτικότητας και εν δυνάμει καταστροφικά για τα δημόσια οικονομικά.

Ενδεικτικά, η νέα τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου, η οποία πρόσφατα παραδόθηκε στην κυκλοφορία, υποαποδίδει (υπό την μορφήν ΒΟΤ για 25 χρόνια).

Το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, αρχικής χωρητικότητας 90 εκατ. επιβατών ετησίως, που θα καταλαμβάνει μία τεράστια έκταση 7.650 εκταρίων, σχεδιάζεται να παραδοθεί τον Οκτώβριο του 2019. Να σημειωθεί ότι 30.000 εργάτες απασχολούνται στην κατασκευή του που ξεκίνησε το 2015, ενώ το Υπουργείο Εργασίας δέχεται επικρίσεις για απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, οι οποίες έχουν προκαλέσει πολλά εργατικά ατυχήματα (27 εργάτες επισήμως έχουν χάσει τη ζωή τους).

Τέλος, το νέο κανάλι που σχεδιάζεται να ενώσει τη θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μαύρη θάλασσα, μήκους 45 χλμ. και προϋπολογισμού 250 δισ. δολαρίων, για να αποσυμφορήσει την ναυτιλιακή κίνηση στον Βόσπορο, έχει ξεσηκώσει μεγάλη θύελλα αντιδράσεων και πολώσει την τουρκική κοινωνία για το μέγεθος της επικείμενης οικολογικής καταστροφής, όπως συμβαίνει και στα δύο άλλα έργα που προαναφέρθηκαν.

Στρέβλωση 3

Η Κυβέρνηση έχει συγκεντρώσει περιουσιακά στοιχεία μετά το πραξικόπημα του 2016 αξίας περίπου $200 δις σε ένα νεοσύστατο κρατικό επενδυτικό ταμείο. Το ταμείο δεν είναι ούτε διαφανές, ούτε υπόλογο και απαλλάσσεται από την εποπτεία του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το οποίο είναι αρμόδιο για τον έλεγχο των δημόσιων διοικητικών οργάνων. Επίσης, ελάχιστα σχετίζεται με αντίστοιχα sovereign wealth funds, όπως το United Arab Emirates’ Abu Dhabi Investment Authority, Kuwait Investment Authority ή το China Investment Corporation, τα οποία πρωτίστως στηρίζονται στα κρατικά πλεονάσματα των χωρών τους. Όπως παραδέχτηκε ο Ερντογάν τον Σεπτέμβριο του 2017, κατόπιν δριμείας κριτικής που δέχτηκε, το ταμείο αυτό δεν έχει επιτύχει τον σκοπό του και πρέπει να αναδιαρθρωθεί.

Στρέβλωση 4

Ο δείκτης δανειακής μόχλευσης (δανείων προς καταθέσεις), του τραπεζικού κλάδου της Τουρκίας, που εκτιμάται ότι υπερβαίνει το 130% (από 116% το τέλος 2017), αποτελεί ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στις αναδυόμενες αγορές.

Στρέβλωση 5

Η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας διαθέτει καθαρά συναλλαγματικά αποθέματα μόλις $33,8 δις (στοιχεία Μαρτίου 2018). Τα ακαθάριστα αποθεματικά, τα οποία περιλαμβάνουν επίσης τις απαιτήσεις σε συναλλαγματικά αποθεματικά των τραπεζών, ανέρχονται σε $110 δις. Αυτά δεν αρκούν για να καλύψουν τις εισαγωγές 6 μηνών – ένα βασικό μέτρο που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι για να μετρήσουν τη δύναμη της συναλλαγματικής θέσης μιας χώρας. Επίσης, δεν υπερβαίνουν τα $186 δις βραχυπρόθεσμου εξωτερικού χρέους που λήγουν τους επόμενους 12 μήνες. Για τον λόγο αυτό εξαγγέλθηκαν πρόσφατα ευνοϊκά κίνητρα αμνηστίας επαναπατρισμού κεφαλαίων από το εξωτερικό, χωρίς την άσκηση οποιουδήποτε φορολογικού ελέγχου για την προέλευσή τους.

Και μία τελευταία ερώτηση. Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για την πορεία της οικονομίας για την προσεχή περίοδο;

Η τουρκική οικονομική πολιτική εξαρτάται αποκλειστικά από την πολιτική – και η πολιτική του Προέδρου Ερντογάν και του κόμματος ΑΚΡ είναι αποκλειστικά προσανατολισμένη στην επικράτηση με οποιοδήποτε κόστος κατά τις επερχόμενες εκλογές.

Προτεραιότητα της Κυβέρνησης αποτελεί η διατήρηση ισχυρής εγχώριας δραστηριότητας για όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα, μέσω της αξιοποίησης των ισολογισμών του δημόσιου και του τραπεζικού τομέα.

Αδιαμφισβήτητα, το δυσβάσταχτο εξωτερικό χρέος και η επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αποτελούν τις δύο Συμπληγάδες Πέτρες – της ελληνικής μυθολογίας -, φράσσοντας την είσοδο του Βοσπόρου από τον Εύξεινο Πόντο, και της τουρκικής οικονομίας, οξύνοντας τον κίνδυνο περαιτέρω διολίσθησης της λίρας και τις πληθωριστικές πιέσεις και αμβλύνοντας την ορατότητά της προς το μέλλον.

Εν κατακλείδι, το αυξημένο πολιτικό ρίσκο της τρέχουσας μεταβατικής περιόδου αντιμετωπίζεται και εξομαλύνεται με ακραίες βραχυπρόθεσμες οικονομικές λύσεις ευημερίας, οι οποίες μεσο-μακροπρόθεσμα έχουν μεγάλο κόστος (κοινωνικό και οικονομικό). H γενικότερη παγκόσμια αβεβαιότητα, αλλά και η έντονη γεωπολιτική αστάθεια στην περιοχή, διευκολύνουν τη λήψη τέτοιων μέτρων. Ωστόσο, η παραμέληση όποιων διαρθρωτικών περιορισμών, μαζί με την συσσώρευση χρεών, ενδέχεται να καταστήσουν τη χώρα ακόμη πιο ευάλωτη σε εξωτερικούς κραδασμούς μετά τις επερχόμενες διπλές εκλογές της 24ης Ιουνίου. Την περίοδο αβεβαιότητας παρατείνουν οι πιθανές επαναληπτικές προεδρικές εκλογές της 8ης Ιουλίου, αλλά και οι δημοτικές εκλογές τον Μάρτιο 2019.

ΠΗΓΗ:http://www.sigmalive.com/simerini/politics/513260/i-tourkiki-oikonomia-en-meso-sympligadon