19 Αύγουστος 2018, 18:04
Του Μιχάλη Παπαδόπουλου
ΤΟΣΟ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΒΑΣΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΤΟ ΜΑΤΑΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΕΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
* Η ασυμμετρία εξάρτησης και ισχύος, η έκθεση της τουρκικής οικονομίας στις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και τις αγορές και η ιδιοσυγκρασία των ηγετών έχουν αναδείξει τον καθοριστικό ρόλο που έχει ο συστημικός παράγοντας στη ρύθμιση περιπτώσεων όπως η Τουρκία
* Ούτε η Τουρκία ως κράτος, ούτε η οικονομία της μπορούν να τεθούν εκτός των δομών της Δύσης τόσο εύκολα όσο πίστευε ο Ερντογάν. Έστω και αν το καθεστώς στην Τουρκία προσπαθεί να περιορίσει και να μειώσει τον αντίκτυπο των εξαρτήσεων έναντι της Δύσης, οι επιδράσεις της κακής διαχείρισης που κάνει, καθώς κι οι πομπώδεις δηλώσεις Ερντογάν, φαίνεται να προκαλούν μεγαλύτερο κόστος από τα όποια οφέλη των ανοιγμάτων που έχουν γίνει
Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το πήδημα του… λύκου; Είναι ρεαλιστικές, και πόσο, οι ηγεμονικές επιδιώξεις της Άγκυρας, με όρους, μάλιστα, «παρέκκλισης» από τους ισχύοντες γεωπολιτικούς καθορισμούς ισχύος; Υπάρχουν όρια στις άμετρες, όπως παρουσιάζονται, νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες του Ρ. Τ. Ερντογάν, σε αντιδιαστολή, μάλιστα, προς τα δυτικά συμφέροντα, ιδία αυτά της αμερικανικής υπερδύναμης;
Και πώς η εντεινόμενη αμερικανοτουρκική σύγκρουση επηρεάζει τους συσχετισμούς ισχύος στην περιοχή μας, και, πιθανόν, το Κυπριακό;
Όλα αυτά τα ερωτήματα αναλύει και απαντά ο Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Γιώργος Κέντας, επισημαίνοντας ότι η τουρκική στρατηγική «απογαλακτισμού» από το δυτικό άρμα βασίζεται σε μια κοντόθωρη και ελλιπή ανάγνωση των παγκόσμιων γεωπολιτικών συσχετισμών ισχύος, καθώς, όπως σημειώνει, «η Τουρκία βρίσκεται σε κατάσταση ασύμμετρης αλληλεξάρτησης με τις ΗΠΑ, με τρόπο που δεν της επιτρέπει να διαφοροποιήσει τη στρατηγικής της ή να κάνει κινήσεις τακτικής που να θίγουν θεμελιώδη συμφέροντα της υπερδύναμης».
Ως εκ τούτου, τονίζει, «προσωπικά, ο κ. Ερντογάν πίστεψε ότι μπορεί να αναδείξει την Τουρκία ως έναν πόλο περιφερειακής ισχύος με διεθνή αντίκτυπο. Μπορεί σε περιφερειακό επίπεδο η Τουρκία να επιβάλλεται σε μικρότερα και ανίσχυρα κράτη, αλλά δεν μπορεί να επιβληθεί στα συμφέροντα και τη βούληση ισχυρότερων κρατών».
Πώς διαβλέπετε να εξελίσσονται οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις, υπό το φως και της ρωσοτουρκικής προσέγγισης, αλλά και της πρόδηλης φιλοδοξίας της Άγκυρας να αναδειχθεί σε ηγεμονική περιφερειακή δύναμη στην περιοχή, με όρους συστημικής αυτοδυναμίας;
Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Τουρκία τους τελευταίους μήνες αποκαλύπτει τα όρια της αμετροέπειας και της παραφροσύνης ενός καθεστώτος, το οποίο επιδιώκει ρόλο περιφερειακής δύναμης, χωρίς όμως να έχει ζυγίσει ορθά τα δεδομένα. Τόσο η ιστορική εμπειρία, αλλά και η βασική θεωρία διεθνούς πολιτικής υποδεικνύουν το μάταιο της προσπάθειας της Άγκυρας να επιβάλει περιφερειακή ηγεμονία σε βάρος των συμφερόντων της μεγαλύτερης στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης στον κόσμο, των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Η Τουρκία βρίσκεται σε κατάσταση ασύμμετρης αλληλεξάρτησης με τις ΗΠΑ, με τρόπο που δεν της επιτρέπει να διαφοροποιήσει τη στρατηγικής της ή να κάνει κινήσεις τακτικής που να θίγουν θεμελιώδη συμφέροντα της υπερδύναμης.
Θεωρείτε ότι η εκθεσιμότητα αλλά και η τρωτότητα της τουρκικής οικονομίας, στη διαπλοκή της προς το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, δυσχεραίνει τις ηγεμονικές επιδιώξεις του Ρ. Τ. Ερντογάν;
Για την ανάλυση της κατάστασης αυτής πρέπει να ληφθούν υπόψη και δύο άλλα ουσιαστικά στοιχεία. Πρώτον, η τουρκική οικονομία είναι εκτεθειμένη στο οικουμενικό χρηματοοικονομικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα (αυτό που αποκαλούμε παγκοσμιοποίηση). Οι αγορές και τα ισχυρά κράτη, τα οποία βρίσκονται πίσω από τους ισχυρότερους οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς κολοσσούς, λειτουργούν με λογική και συμφέροντα τα οποία προσπάθησε να αγνοήσει ή να παρακάμψει το καθεστώς Ερντογάν. Το δεύτερο ουσιαστικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η ιδιοσυγκρασία των ηγετών των ΗΠΑ και της Τουρκίας.
Το στοιχείο αυτό ευνοεί επιθετικές και ακραίες συμπεριφορές και τρόπους έκφρασης, μέχρις εκεί που μπορούν τα φτάσουν τα όρια του διπλωματικού και οικονομικού/εμπορικού πολέμου.
Τα στοιχεία αυτά, η ασυμμετρία εξάρτησης και ισχύος, η έκθεση της τουρκικής οικονομίας στις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και τις αγορές και η ιδιοσυγκρασία των ηγετών έχουν αναδείξει τον καθοριστικό ρόλο που έχει ο συστημικός παράγοντας στη ρύθμιση περιπτώσεων όπως η Τουρκία. Περιπτώσεων, δηλαδή, όπου κράτη προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν περιφερειακή ηγεμονία περιφρονώντας την κατανομή ισχύος σε διεθνές επίπεδο. Προσωπικά, ο κ. Ερντογάν πίστεψε ότι μπορεί να αναδείξει την Τουρκία ως ένα πόλο περιφερειακής ισχύος με διεθνές αντίκτυπο. Μπορεί σε περιφερειακό επίπεδο η Τουρκία να επιβάλλεται σε μικρότερα και ανίσχυρα κράτη, αλλά δεν μπορεί να επιβληθεί στα συμφέροντα και τη βούληση ισχυρότερων κρατών.
Περιορισμοί της τουρκικής ηγεμονίας σε συστημικό επίπεδο
Το διεθνές σύστημα παραμένει μονοπολικό, με ισχυρά όμως στοιχεία και ενδείξεις ανάδυσης ενός πολυπολικού συστήματος. Σε επίπεδο στρατιωτικής ισχύος, οι ΗΠΑ επικρατούν ως ο ισχυρότερος και αδιαμφισβήτητος πόλος, με κάποιες εκλάμψεις της αναδυόμενης Ρωσίας σε περιφερειακό επίπεδο και σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Σε περιφερειακό επίπεδο, επίσης, η Κίνα αναπτύσσει στρατιωτική ισχύ και δόγμα ασφαλείας, με στόχο να μην μπορεί καμία άλλη δύναμη ή συνασπισμός κρατών να αμφισβητήσουν την κυριαρχία, την ασφάλεια και τα στρατηγικά της συμφέροντα στην Ασία και αλλού.
Σε επίπεδο οικονομίας, υπάρχει μία αναδυόμενη πολυπολικότητα, σε συνδυασμό με τη δυναμική και την επιρροή των διεθνών αγορών. Η Κίνα έχει όντως την οικονομική ισχύ να διαδραματίσει ένα σοβαρό συστημικό ρόλο (κάτι που ήδη κάνει), πλην όμως είναι πολύ προσεκτική στην αποφυγή ασύμμετρων σχέσεων αλληλεξάρτησης. Το Πεκίνο, σε αντίθεση με παραδοσιακές μεγάλες δυνάμεις, δεν επιδιώκει ρόλο ηγεμονικής δύναμης, αλλά επιδιώκει εμπέδωση της ισχύος της ως μίας μεγάλης δύναμης σταθερότητας (status quo power), τόσο σε οικονομικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο.
Διαβλέπετε, δηλαδή, στην περίπτωση της Τουρκίας, τη σύγκρουση ανάμεσα σε εδραία και πάγια γεωπολιτικά μεγέθη με συγκυριακές συγκλίσεις, που δημιουργούν την εικόνα μιας προβληματικής αναστάτωσης στις σχέσεις της με τη Δύση;
Η Τουρκία έχει προσπαθήσει και αναζητεί οικονομικά και στρατηγικά στηρίγματα σε χώρες πέραν των ΗΠΑ και της ΕΕ. Το γεγονός, όμως, ότι ο στρατηγικός προσανατολισμός της Τουρκίας και τα ουσιαστικά στηρίγματα της ασφάλειας και της οικονομίας της είναι δομημένα «δυτικόστροφα», έχει προκαλέσει ισχυρότατες σχέσεις εξάρτησης, τις οποίες δεν μπορεί να αγνοήσει, ούτε και να υποκαταστήσει. Το καθεστώς Ερντογάν έχει βρει πρόθυμους περιστασιακούς εταίρους, όπως τη Ρωσία, την Κίνα και το Κατάρ, αλλά οι εταίροι αυτοί δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τις εξαρτήσεις της Άγκυρας από τη Δύση, ούτε και η Άγκυρα μπορεί να λύσει τα προβλήματα που προκαλούν οι συστημικές εξαρτήσεις της μέσω των εταίρων αυτών.
Ούτε η Τουρκία ως κράτος, ούτε η οικονομία της μπορούν να τεθούν εκτός των δομών της Δύσης τόσο εύκολα όσο πίστευε ο Ερντογάν. Έστω και αν το καθεστώς στην Τουρκία προσπαθεί να περιορίσει και να μειώσει τον αντίκτυπο των εξαρτήσεων έναντι της Δύσης, οι επιδράσεις της κακής διαχείρισης που κάνει, καθώς οι πομπώδεις δηλώσεις Ερντογάν φαίνεται να προκαλούν μεγαλύτερο κόστος από τα όποια οφέλη των ανοιγμάτων που έχουν γίνει.
Η διάρθρωση του τουρκικού κράτους δεν επιτρέπει τις αλματώδεις αλλαγές που επιδιώκει ο Ερντογάν. Οι ισχυρότατες συστημικές πιέσεις που επιβάλλει η διάρθρωση του διεθνούς πολιτικού και οικονομικού συστήματος θέτουν και τα όρια των φιλοδοξιών της Τουρκίας.
Εσωτερικός αντίκτυπος
Πώς αναμένετε να αντιδράσει η τουρκική κοινή γνώμη απέναντι στη συσσώρευση όλων αυτών των προβλημάτων;
Ένα μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσον η τουρκική κοινωνία θα αντιδράσει ενώπιον των συσσωρευμένων αστοχιών Ερντογάν. Το ΑΚΠ και ο ίδιος ο Ερντογάν επικράτησαν, διότι κατάφεραν να διαφοροποιηθούν φραστικά και εν μέρει εμπράκτως από το διεφθαρμένο κεμαλικό καθεστώς. Τα τελευταία οκτώ χρόνια, όμως, το καθεστώς Ερντογάν έχει καταλύσει τα όποια δημοκρατικά στοιχεία υπήρχαν στην Τουρκία και έχει αποκαλύψει ότι ο στόχος του ήταν να κάνει τα ίδια ή παρόμοια πράγματα με το κεμαλικό καθεστώς, χρησιμοποιώντας διαφορετική ρητορική και ιδεολογία.
Η ιδεολογία του ισλαμικού φασισμού και επεκτατισμού, η καταπίεση των μειονοτήτων, η εξόντωση οποιασδήποτε αξιόπιστης αντιπολιτευτικής δύναμης και η απόπειρα διαφοροποίησης από τη Δύση είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το απολυταρχικό καθεστώς της Τουρκίας σήμερα. Η κακή διαχείριση της οικονομίας και των δημόσιων οικονομικών, καθώς και η σύγκρουση με τις ΗΠΑ έχουν προκαλέσει πολλά προβλήματα, τα οποία συσσωρεύθηκαν και προκάλεσαν την παρούσα κρίση.
Η κατάσταση που έχει προκληθεί, αμφισβητεί το κύρος του τουρκικού κράτους και τους δείκτες ευημερίας και ανάπτυξης της χώρας. Η εσωτερική κατάσταση, όμως, ιδιαίτερα δύο χρόνια μετά τα αυταρχικά μέτρα που λήφθηκαν μετά το πραξικόπημα, δεν επιτρέπει την ανάδυση ενός αξιόπιστου κινήματος αμφισβήτησης του καθεστώτος της Τουρκίας. Η βούληση του Ερντογάν να κρατηθεί στην εξουσία, θα τον οδηγήσει σε ένα μείγμα κινήσεων εντυπωσιασμού και επιβολής.
Οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται τόσο για την ευημερία και τα δικαιώματα των Τούρκων πολιτών, όσο για αναπροσαρμογή της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας. Υπάρχει μία μεγάλη παράδοση ανοχής και συνεργασίας με απολυταρχικά καθεστώτα από πλευράς ΗΠΑ. Η Τουρκία είναι ένα από τα υποδείγματα των καταπιεστικών κρατών με τα οποία υπήρξε μακρόχρονη συνεργασία.
Οι εξαιρέσεις στην περιφέρεια
Ποιες επιλογές, λοιπόν, έχει ενώπιόν της η Άγκυρα;
Αργά η γρήγορα, η Τουρκία θα αναπροσαρμόσει τη στάση της έναντι των ΗΠΑ. Κανείς δεν πρέπει να αναμένει, όμως, ότι η Άγκυρα θα αλλάξει άρδην την τακτική και τη στάση της σε όλα τα ζητήματα. Εκεί και όπου η ασυμμετρία ισχύος είναι καταλυτική υπέρ της Τουρκίας, θα πρέπει να αναμένεται η συνέχιση της πολιτικής του εκφοβισμού και της απόπειρας επιβολής τετελεσμένων. Όσοι αναμένουν ότι η παροδική διαμάχη ΗΠΑ-Τουρκίας θα έχει παράπλευρα οφέλη υπέρ τους, θα απογοητευτούν.
Αν διδάσκει κάτι η κατάσταση η οποία έχει προκύψει με την Τουρκία, είναι ότι η πολιτική της προσαρμόζεται μόνο στο επίπεδο σχέσεων ισχύος, ανάσχεσης και επιβολής. Ζητήματα που προέκυψαν, όπως για παράδειγμα η αποφυλάκιση των δύο Ελλήνων αξιωματικών, είναι επιφαινόμενα προσπαθειών αποσυμπίεσης και δημιουργίας εντυπώσεων. Η Τουρκία δεν πρόκειται να κάνει κινήσεις καλής θέλησης σε ζητήματα υψηλής πολιτικής έναντι κρατών τα οποία θεωρεί υποδεέστερα.
Καμία επίδραση στο Κυπριακό
Θα μπορούσαν οι συγκεκριμένες εξελίξεις να επηρεάσουν το Κυπριακό, και πώς;
Όταν το 2013 η κυπριακή οικονομία είχε μπει στον κυκλώνα του μνημονίου, του κουρέματος, της κοινωνικής εξαθλίωσης και της αβεβαιότητας, κάποιοι προέβλεψαν καταλυτικές εξελίξεις στο Κυπριακό. Θεώρησαν ότι τότε, με τους Ελληνοκύπριους σε δεινή οικονομική θέση, η προοπτική επίλυσης του Κυπριακού ήταν ευνοϊκή. Σήμερα, κατά ανάλογο τρόπο, με την Τουρκία σε μία δεινή οικονομική κατάσταση, τα ίδια άτομα προβλέπουν καταλυτικές εξελίξεις.
Ούτε η ιστορική εμπειρία, ούτε η θεωρία εξωτερικής πολιτικής μπορούν να υποστηρίξουν ότι τέτοιου είδους συγκυρίες οδηγούν σε επίλυση διεθνών διενέξεων. Για την τουρκική εξωτερική πολιτική, η Κύπρος παραμένει ένας εύκολος στόχος προβολής ισχύος και επιβολής.
ΠΗΓΗ:http://www.sigmalive.com/simerini/politics/524947/ta-oria-tis-tourkikis-igemonias
