20/7/2019
Του Χαράλαμπου Α. Αλεξάνδρου*
Το 361 Τάγμα Πεζικού είναι από τα Τάγματα που ρίχτηκαν από την πρώτη μέρα στις μυλόπετρες του πολέμου, τον μαύρο Ιούλιο του 1974. Βρέθηκε να πολεμά έναντι υπέρτερου και επαρκέστερα εξοπλισμένου εχθρού σε γενικές συνθήκες εγκληματικής ανεπάρκειας και προδοτικής απραξίας που μείωναν σημαντικά την επιχειρησιακή του ικανότητα. Βρέθηκε στην καρδιά των επιχειρήσεων με αποστολή την «περίσχεση» από ανατολικά του θύλακα Λευκωσίας – Αγύρτας. Αμύνθηκε επί των θέσεών του την πρώτη μέρα, ενώ το βράδυ κατάφερε να προωθήσει μέρος του 3ου Λόχου και να καταλάβει το ύψωμα Σιαμπάν.
Από την Κυριακή 21 Ιουλίου δέχτηκε τις επιθέσεις των Τούρκων και ξεκίνησε να μετρά νεκρούς και αγνοούμενους. Στις 21 Ιουλίου δέχτηκε επίθεση ο 2ος Λόχος επί της Αλωνάγρας (Άσπρη Μούττη), στις 22 Ιουλίου (αμέσως μετά την κήρυξη της εκεχειρίας) ο 1ος Λόχος στην περιοχή του Δικώμου και στις 23 (πάλι εν καιρώ υποτιθέμενης εκεχειρίας) τα φυλάκια του 3ου Λόχου που έφταναν μέχρι τη Μια Μηλιά. Την ίδια μέρα, με βάση διαταγή της ΙΙΙ Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης και υπό περίεργες περιστάσεις, το Τάγμα, πλην των φυλακίων του 3ου Λόχου, εγκατέλειψε την έδρα του στο Συγχαρί και κατέληξε, ξημερώματα της επόμενης μέρας, στην Αγλαντζιά. Την επόμενη μέρα, 24 Ιουλίου, μια ομάδα 17 ατόμων, συγκρούστηκε στην περιοχή Κουτσοβέντη με υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις και κατάφερε να σταματήσει την προέλασή τους.
Το δράμα για το 361 ΤΠ κορυφώθηκε στις 14 Αυγούστου, όταν κατόπιν διαταγής εσπευσμένης οπισθοχώρησης από το 9ο Τακτικό Συγκρότημα, εγκαταλείφθηκαν στο πεδίο της μάχης δύο μάχιμοι Λόχοι. Συνολικές απώλειες για το Τάγμα σε μια πολυήμερη προσπάθεια προάσπισης της προδομένης πατρίδας, 55 πεσόντες και 32 αγνοούμενοι ενώ 45 άτομα συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και 42 τραυματίστηκαν. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια ανασκόπηση της δράσης του 2ου Λόχου του Τάγματος.
Από την έδρα του 361 Τ.Π. στο Συγχαρί ξεκινούσε ένας ανηφορικός, επικίνδυνος και δύσβατος δρόμος, μήκους περίπου 9 χιλιομέτρων που κατέληγε στην έδρα του 2ου Λόχου του Τάγματος, την περιβόητη «Άσπρη Μούττη». Η έδρα του Λόχου βρισκόταν επί υψώματος με την ονομασία Αλωνάγρα με δύο προωθημένες Διμοιρίες. Η 1η Διμοιρία βρισκόταν εγκατεστημένη στο ύψωμα «ΟΧΙ» ή «Σημαία» και η 2η ανατολικότερα σε μια περιοχή που ονομαζόταν «Χαράδρα».
Τα ξημερώματα της 20ής Ιουλίου, γύρω στις 5:00-5:30, όσοι στρατιώτες είχαν οπτική επαφή είδαν ξαφνικά αεροπλάνα να βομβαρδίζουν την Κερύνεια και μετά τη Λευκωσία. Από ορισμένες θέσεις της Αλωνάγρας ήταν ορατή επίσης η νηοπομπή των αποβατικών ανοικτά της Κερύνειας. Οι οδηγίες που δόθηκαν από τον διοικητή του Λόχου, Ελλαδίτη ανθυπολοχαγό Βασίλειο Δούκα, ήταν να πάρουν πυρομαχικά, να μπουν στις θέσεις τους και να αναμένουν νεότερες διαταγές. Παρά τη δράση των μαχητικών, οι θέσεις του Λόχου δεν δέχονταν πυρά.
Μεγάλη συζήτηση υπάρχει μεταξύ των υπηρετησάντων στο Τάγμα περί της διαταγής να μην χτυπούν τα μεταγωγικά αεροσκάφη και τα ελικόπτερα που παρουσιάστηκαν τις επόμενες ώρες, τα οποία έριχναν ή αποβίβαζαν άνδρες και πολεμικό υλικό στον κάμπο της Αγύρτας. Παρά τις μαρτυρίες για απαγορευτική διαταγή, όμως, αρκετοί στρατιώτες θυμούνται ότι την παρέβησαν και έβαλαν είτε με τα ατομικά τους τυφέκια, είτε με αντιαεροπορικά πολυβόλα κατά των μεταγωγικών.
Αποστολή του Λόχου, αλλά και ολόκληρου του Τάγματος ήταν η περίσχεση, η αποτροπή δηλαδή, τουρκικής επέκτασης. Ήταν όμως εις γνώσιν των αξιωματικών και στρατιωτών του Λόχου, ότι σε περίπτωση επιχειρήσεων, η εκκαθάριση της τουρκοκρατούμενης Άσπρης Μούττης, ήταν αποστολή της 32 Μοίρας Καταδρομών.
Το απόγευμα λοιπόν της 2ης Ιουλίου, έφθασε στην έδρα του 2ου Λόχου η 32 ΜΚ. Η επιχείρηση της 32 ξεκίνησε γύρω στις 23:00. Οι διαταγές που είχαν οι στρατιώτες των δύο προωθημένων Διμοιριών του 2ου Λόχου ήταν να παράσχουν υποστηρικτικά πυρά όταν θα έβλεπαν τις συνθηματικές φωτοβολίδες. Έτσι κι έγινε.
Η άνοδος και η πτώση του ηθικού τους
«Για μάς εξεκίνησε ο πόλεμος όταν ήρταν οι ΛΟΚάτζηες τζειπάνω», μαρτυρεί ο στρατιώτης της 1ης Διμοιρίας, Ηλίας Σιακός. Οι στρατιώτες του 2ου Λόχου έβαλλαν με τα ατομικά τους τυφέκια και με τα πολυβόλα εναντίον των τουρκικών θέσεων στην Άσπρη Μούττη. Από την έδρα του Λόχου οι ολμιστές είχαν τάξει τους όλμους και εκτελούσαν βολές, ενώ υπάρχουν πληροφορίες ότι έγινε βολή με το Α/Τ 57 χιλιοστών. Τροχιοδεικτικές, εκρήξεις, ριπές και φωνές συνέθεταν το νυκτερινό σκηνικό. Το ηθικό των στρατιωτών του 2ου Λόχου ήταν ακμαιότατο γιατί αισθάνονταν ότι δεν ήταν μόνοι και αποκομμένοι σε μιαν απόκρυμνη βουνοκορφή του Πενταδακτύλου.
Σε κάποια στιγμή έπεσε η συνθηματική φωτοβολίδα για να σταματήσουν τα πυρά υποστήριξης. Οι άνδρες του 361 έμειναν καθηλωμένοι να περιμένουν την εξέλιξη της καταδρομικής επιχείρησης της 32 ΜΚ. Λίγο πριν ξημερώσει, στρατιώτες της 2ης Διμοιρίας αντιλήφθηκαν καταδρομείς να επιστρέφουν. Η 32 ΜΚ συγκεντρώθηκε στο γήπεδο του Λόχου και απομακρύνθηκε. Οι στρατιώτες του 2ου Λόχου θυμούνται ότι όταν έφυγαν οι καταδρομείς, το ηθικό τους κατέπεσε γιατί ένιωθαν ότι είχαν πλέον να αντιμετωπίσουν μόνοι τους τις πιθανές επικείμενες εχθρικές επιθέσεις.
Μαχόμενοι υπό καταιγισμό πυρός
Με το πρώτο φως της 21ης Ιουλίου, στις θέσεις του Λόχου, ξεκίνησαν έντονα τουρκικά πυρά. Οι στρατιώτες καλύπτονταν και ανταπέδιδαν, όσο μπορούσαν και όσο ήταν δυνατόν. Η μάχη ήταν άνιση. Η καλά οχυρωμένη Άσπρη Μούττη είχε ενισχυθεί με Τούρκους καταδρομείς με σύγχρονο οπλισμό. Οι Έλληνες στρατιώτες, με τα πεπαλαιωμένα μαρτίνια και πολυβόλα που κάποια εξ αυτών πάθαιναν συχνές εμπλοκές. Οι λιθόκτιστες θέσεις, τούς παρείχαν επαρκή προστασία από τα πυρά ευθυτενούς τροχιάς. Η κατάσταση, όμως, καθίστατο επικίνδυνη από το πλήθος των όλμων από τους οποίους τραυματίστηκαν τρία άτομα. Η εχθρική αεροπορία, προετοιμάζοντας την τουρκική επίθεση, προσέβαλε την έδρα του Λόχου.
Γύρω στο μεσημέρι, ορισμένοι στρατιώτες της 1ης και της 2ης Διμοιρίας είδαν τους Τούρκους να κινούνται φάλαγγα, να κατεβαίνουν από την Άσπρη Μούττη και να ακολουθούν το νότιο ορεινό μονοπάτι. Η κίνηση των Τούρκων έγινε αντιληπτή από τον διοικητή του Λόχου, ο οποίος διέταξε άτομα να προωθήσουν οπλισμό και φώναξε στα άτομα της 2ης Διμοιρίας να κινηθούν προς ενίσχυση της 1ης Διμοιρίας.
Στον καταιγισμό του πυρός, οι στρατιώτες της 1ης Διμοιρίας δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν καθαρά την κίνηση των Τούρκων. Είχαν ξεκινήσει να περικυκλώνονται. Όσοι είδαν τους Τούρκους, υπό τα πυρά του εχθρού, ενημέρωσαν τους διπλανούς τους και ξεκίνησαν γρήγορα να αποχωρούν. Ο στρατιώτης Τεύκρος Ολυμπίου της 2ης Διμοιρίας θυμάται: «Ενώ εμείς ακόμα εχτυπούσαμεν, ξαφνικά γυρίζουμεν πίσω μας τζιαι είδαμεν Τούρκους στρατιώτες. Η απόσταση από κοντά μας; 20 μέτρα; 10 μέτρα;».
Ο ΔΕΑ Χαράλαμπος Κωνσταντίνου, Διμοιρίτης της 2ης Διμοιρίας, ήταν από τους τελευταίους που υπό την πίεση των Τούρκων αποχώρησαν από την περιοχή των προωθημένων φυλακίων και κινήθηκε μέσω του Πεζουνόκρεμμου στα βόρεια του Πενταδακτύλου, στο φυλάκιο «Σημαία» του 251 ΤΠ. Θυμάται: «Εχάσαμεν το ύψωμα τζι έκλαια. Έκλαια… Τζι έθελα αν εκαταφέρναμεν τζι εφέφκαμεν ν’ ανεβούμεν πίσω. Αλλά πίσω ήταν γκρεμμός […] Τζι ετράβαν με ο λοχίας. Ετράβαν με που το παντελόνι να φύω τζι εγώ μαζί τους. Εν τζι είχαμεν άλλη επιλογή… Εκατέβηκα τζι εγώ με τους άλλους στρατιώτες που είχαν προχωρήσει».
Η οδυνηρή οπισθοχώρηση
Όσοι δεν διέρρευσαν προς το φυλάκιο του 251 ΤΠ οπισθοχώρησαν προς την έδρα του Λόχου υπό την κάλυψη των ανδρών που από την έδρα του Λόχου είχαν ανεβεί στην κυρίως Αλωνάγρα. Οι στρατιώτες που βρίσκονταν στην περιοχή αντάλλαζαν πυροβολισμούς με τους Τούρκους που πλέον είχαν παρακάμψει το ύψωμα «ΟΧΙ» και είχαν εμφανιστεί στην έδρα του Λόχου. Οι παραμείναντες άνδρες του 2ου Λόχου, έβλεπαν το πολυβολείο της 1ης Διμοιρίας στο ύψωμα «ΟΧΙ» ότι συνέχιζε να βάλλει συγκρατώντας την προέλαση των Τούρκων. Μέσα βρίσκονταν ο δεκανέας Παναγιώτης Αδάμου από την Τύμπου και ο στρατιώτης Χριστάκης Ιωάννου από την Παρεκκλησιά. Ο διοικητής του Λόχου και οι στρατιώτες που είχαν καταφέρει να οπισθοχωρήσουν παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα τους Τούρκους να περισφίγγουν το πολυβολείο. Άκουγαν ακόμα το πολυβόλο που χτυπούσε. Ξαφνικά άκουσαν έκρηξη. Είδαν καπνό να βγαίνει από το πολυβολείο και το πολυβόλο σίγησε. Μετά είδαν την ελληνική σημαία να υποστέλλεται και να ανεβαίνει η τουρκική. Πάγωσαν…
Όσοι στρατιώτες παρέμεναν στην περιοχή, ανέβηκαν στην κυρίως Αλωνάγρα και έστησαν μια άτυπη δεύτερη γραμμή άμυνας υπό το συνεχές σφυροκόπημα των όλμων. Είχαν μείνει περίπου 30 άτομα. Προσπαθούσαν να αποτρέψουν τους Τούρκους να κινηθούν ανατολικότερα.
Γύρω στις 15:00 σκοτώθηκε από όλμο ο ασυρματιστής του Λόχου, δεκανέας Μιχάλης Μιχαήλ. Συμπολεμιστές του θυμούνται τον Μιχαήλ που με τον ασύρματο προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Τάγμα ζητώντας συνεχώς νερό και ενισχύσεις. Νερό και ενισχύσεις.
Τα πυρομαχικά όσων ανδρών του 2ου Λόχου παρέμειναν στην Αλωνάγρα είχαν σχεδόν εξαντληθεί. Ήταν πλέον αργά το απόγευμα. Οι Τούρκοι είχαν καταλάβει τις δύο προωθημένες Διμοιρίες και την έδρα του Λόχου αλλά δεν προχώρησαν ανατολικότερα να ανέβουν στην Αλωνάγρα. Οι στρατιώτες ήταν καταπονημένοι από την ολοήμερη εμπλοκή με τους Τούρκους. Με λιγοστά πυρομαχικά. Πεινούσαν• αλλά κυρίως διψούσαν.
Από στρατηγικής άποψης, δημιουργήθηκαν δυσμενή δεδομένα. Οι Τούρκοι, έχοντας καταλάβει μέρος των υψωμάτων της Αλωνάγρας, μπορούσαν κατεβαίνοντας τον δρόμο των 9 περίπου χιλιομέτρων, να φθάσουν στην τοποθεσία όπου βρισκόταν εγκατεστημένη η 181 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού και η 191 Πυροβολαρχία Ορεινού Πυροβολικού. Η κάθοδός τους θα έφερνε τις μονάδες του Πυροβολικού αντιμέτωπες με τον εχθρό και θα απειλούσε την ίδια την έδρα του Τάγματος στο Συγχαρί.
Μόλις ξημέρωσε η 22α Ιουλίου, οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν την παρουσία των ανδρών του 2ου Λόχου και στόχευσαν τους όλμους τους εναντίον τους. Οι άνδρες του 361 δέχονταν καταιγισμό σφαιρών και όλμων. Εκείνοι απαντούσαν με σποραδικές βολές με τα μαρτίνια τους και μερικές ριπές με το μπρεν, απλώς για να κρατούν τους Τούρκους καθηλωμένους, ελλείψει πυρομαχικών. Οι στρατιώτες με τον διοικητή του Λόχου, για να προστατευθούν από τους όλμους έγειραν στο αντιπρανές του υψώματος κοντά στον δρόμο και έχασαν την οπτική επαφή με τον εχθρό. Κατά την οπισθοχώρηση αποκόπηκαν από την ομάδα τρία άτομα τα οποία έκτοτε αγνοούνται. Οι στρατιώτες Σταύρος Καλλή του Σάββα, Σάββας Σάββα του Κυριάκου και Τάσος Μανώλη του Κωνσταντή.
Τους είχαν ξεγραμμένους
Με την οπισθοχώρηση της ομάδας φαίνεται ότι οι Τούρκοι προωθήθηκαν περαιτέρω. Γύρω στις 16:30, 15 περίπου άτομα του τμήματος του 2ου Λόχου όταν άκουσαν από το ραδιόφωνο ότι είχε κηρυχθεί εκεχειρία, αποφάσισαν να κατευθυνθούν προς Συγχαρί. Μια ομάδα πέντε περίπου ανδρών οι οποίοι ήταν κυρίως τραυματίες είχαν αποχωρήσει λίγη ώρα προηγουμένως. Στην Αλωνάγρα παρέμειναν περίπου πέντε στρατιώτες με τον Δούκα. Ξαφνικά είδαν άνδρες του 399 τάγματος Πεζικού να ακροβολίζονται. Με την άφιξη του 399 ΤΠ στην περιοχή, οι υπόλοιποι στρατιώτες του 2ου Λόχου υποχώρησαν στο Τάγμα. Ο Δούκας αναφέρει ότι στο Συγχαρί επέστρεψαν το απόγευμα της 22ας και εκείνο που εξέλαβε από την αντίδραση των ατόμων που ήταν εκεί ήταν ότι τους είχαν ξεγραμμένους! Στις κορυφές της Αλωνάγρας είχαν μείνει μόνο δύο άτομα του Λόχου.
Οι στρατιώτες Μιχάλης Ευθυμίου και Δημήτρης Κωνσταντίνου. Την επόμενη μέρα το πρωί τούς εντόπισαν οι Τούρκοι και ξεκίνησαν να τούς βάλλουν. Ο Μ. Ευθυμίου κατάφερε να διαφύγει, ενώ ο Δ. Κωνσταντίνου έκτοτε αγνοείται.
Απολογισμός των τριών ημερών πολεμικής δραστηριότητας του 2ου Λόχου ήταν ένας νεκρός, ο ασυρματιστής δεκανέας Μιχάλης Μιχαήλ και έξι αγνοούμενοι. Ο δεκανέας Παναγιώτης Αδάμου και οι στρατιώτες Χριστάκης Ιωάννου, Σταύρος Καλλή, Σάββας Σάββα, Τάσος Μανώλη και Δημήτρης Κωνσταντίνου.
Η μάχη είχε κριθεί πριν καν ξεκινήσει
Κλείνοντας εν είδει σύντομης αποτίμησης της τριήμερης πολεμικής δραστηριότητας του 2ου Λόχου του 361 τάγματος Πεζικού, θεωρείται ότι η μάχη για προάσπιση των θέσεων του Λόχου, είχε κριθεί πριν καν ξεκινήσει. Τα δεδομένα ήταν κατά των αμυνόμενων. Ο εχθρός διέθετε αριθμητική υπεροχή, υπεροπλία και αεροπορική προστασία. Η γενική αποδιοργάνωση που είχε επέλθει στην Εθνική Φρουρά ένεκα του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου ήταν προφανής. Οι άνδρες του 2ου Λόχου είχαν να αντιμετωπίσουν επίλεκτες μονάδες καταδρομών, χωρίς οι ίδιοι να έχουν τις αντίστοιχες ενισχύσεις. Το γεγονός ότι κατάφεραν να καθυστερήσουν την προέλαση των Τούρκων για δύο μέρες οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην αίσθηση του καθήκοντος που υπέδειξαν.
Οι προσπάθειες της 32 ΜΚ και του 399 ΤΠ να ενισχύσουν την τοποθεσία και να απωθήσουν τους Τούρκους, παρά την αυτοθυσία των ανδρών τους και τις απώλειες, δεν αποδείχθηκαν αποτελεσματικές. Εξ άλλου, σύμφωνα με μαρτυρίες των στρατιωτών του 2ου Λόχου, ο ίδιος ο Μιχαήλ Γεωργίτσης, τότε διοικητής της ΙΙΙ ΑΤΔ και από τις 15 Ιουλίου επικεφαλής του ΓΕΕΦ, τούς είχε σε ανύποπτο χρόνο δηλώσει: «Εσείς εδώ πρέπει να είστε περήφανοι. Γιατί αν γίνει πόλεμος, πέσει η Λευκωσία και διατηρείται η Αλωνάγρα, είμαστε νικητές. Αν πέσει η Αλωνάγρα και στέκει η Λευκωσία, είμαστε χαμένοι. Είναι μεγάλη τιμή που σας έχουμε εδώ πάνω γιατί εσείς φυλάτε, πραγματικά Θερμοπύλες». Δυστυχώς έπεσε η Αλωνάγρα, έπεσε η Λευκωσία, έπεσαν και οι προδομένες κυπριακές Θερμοπύλες.
*Δρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας. Το παρόν άρθρο αποτελεί συντετμημένο απόσπασμα αναλυτικότερου κεφαλαίου από το βιβλίο «361 Τάγμα Πεζικού: Χρονικό Προάσπισης Προδομένης Πατρίδας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
ΠΗΓΗ:http://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/744928/i-anisi-machi-tis-aspris-moyttis
