Η Κυπριακή Δημοκρατία, από την ίδρυσή της το 1960, λειτουργεί ως ανεξάρτητη και κυρίαρχη δημοκρατία με προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ταυτόχρονα αρχηγός του κράτους και επικεφαλής της κυβέρνησης, ενώ η εκτελεστική εξουσία ασκείται από την κυβέρνηση. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων με τη συνδρομή της κυβέρνησης, ενώ η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητη από τις άλλες δύο. Ωστόσο, η πορεία της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν υπήρξε oύτε ανέφελη ούτε ανέμελη. Η τουρκική εισβολή του 1974 και η συνεχιζόμενη κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού οδήγησαν στη διαίρεσή του, με την Κυπριακή Δημοκρατία να ασκεί de jure κυριαρχία σε ολόκληρο το νησί, σύμφωνα και με τις αποφάσεις του ΟΗΕ και διεθνών δικαστηρίων. Αυτή η κατάσταση επηρέασε βαθιά το πολιτειακό και πολιτικό σύστημα και τη λειτουργία της δημοκρατίας στην Κύπρο.

Η δημοκρατία στην Κύπρο χαρακτηρίζεται από τη συγκέντρωση εξουσίας στην εκτελεστική εξουσία, με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο χωρίς την ύπαρξη ισχυρών μηχανισμών ελέγχου. Η απουσία Βουλής κατά το διάστημα 1964-1976, οι συνταγματικές δυσλειτουργίες λόγω της αποχώρησης της τουρκοκυπριακής κοινότητας από τις κρατικές δομές και η διαχείριση κρίσιμων εθνικών θεμάτων από την εκτελεστική εξουσία έχουν αφήσει αποτύπωμα στη δημοκρατική παράδοση της χώρας. Στη σύγχρονη περίοδο, οι θεσμοί λειτουργούν πιο ομαλά, αλλά παραμένουν ερωτήματα για το επίπεδο συμμετοχής των πολιτών και την αποτελεσματικότητα και διαφάνεια του πολιτειακού και πολιτικού συστήματος.

Ένα από τα βασικά προβλήματα είναι η μειωμένη εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς. Τα τελευταία χρόνια, σκάνδαλα διαφθοράς, έλλειψη διαφάνειας και φαινόμενα νεποτισμού έχουν πλήξει την εικόνα της πολιτικής σκηνής. Οι πολίτες αισθάνονται αποξενωμένοι από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, γεγονός που αντικατοπτρίζεται στη χαμηλή συμμετοχή στις εκλογές και στην αυξανόμενη απογοήτευση, ιδιαίτερα των νέων, από τα παραδοσιακά κόμματα. Παράλληλα, το πολιτικό σύστημα χαρακτηρίζεται από πολωμένη κομματική αντιπαράθεση, η οποία πολλές φορές εμποδίζει τον γόνιμο διάλογο και την αναζήτηση κοινών λύσεων. Η Βουλή των Αντιπροσώπων συχνά μετατρέπεται σε πεδίο αντιπαραθέσεων, όπου κυριαρχούν οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες εις βάρος της ουσιαστικής νομοθέτησης. Η απουσία ουσιαστικής πολιτικής παιδείας και η αδυναμία των πολιτών να συμμετέχουν ενεργά σε διαβουλεύσεις και δημοκρατικούς μηχανισμούς περιορίζει περαιτέρω την ποιότητα της δημοκρατίας.

Για τη βελτίωση της δημοκρατίας στην Κύπρο απαιτούνται μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν τη διαφάνεια, τη συμμετοχή των πολιτών και την αποδοτικότητα των θεσμών. Η υιοθέτηση ενός συστήματος ενισχυμένης λογοδοσίας για τους πολιτικούς και τους δημόσιους λειτουργούς και αναβάθμισης των μηχανισμών ελέγχου της διαφθοράς είναι απαραίτητη, όπως και η εφαρμογή ενός πλήρους συστήματος διασφάλισης ποιότητας στη διακυβέρνηση. Η εισαγωγή μορφών άμεσης δημοκρατίας, όπως τα δημοψηφίσματα για σημαντικά ζητήματα, θα μπορούσε να συμβάλει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο πολιτικό σύστημα. Επιπλέον, η πολιτική παιδεία πρέπει ν’ αποτελέσει προτεραιότητα, ώστε να ενθαρρυνθεί η ενεργός συμμετοχή των πολιτών και να καλλιεργηθεί κουλτούρα δημοκρατικού διαλόγου. Η ενίσχυση της συμμετοχικής δημοκρατίας, μέσω θεσμών όπως οι δημόσιες διαβουλεύσεις και η ηλεκτρονική συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες, μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση της αποξένωσης των πολιτών.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι η ενίσχυση της δημοκρατίας στην Κύπρο απαιτεί ενεργό ρόλο των πολιτικών κομμάτων, καθώς αποτελούν τους κύριους φορείς πολιτικής έκφρασης και εκπροσώπησης των πολιτών. Εντούτοις, η διαφάνεια στη χρηματοδότηση των κομμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την εμπιστοσύνη των πολιτών. Παρά την ύπαρξη νομοθεσίας που επιτρέπει εισφορές έως €50.000 ανά έτος από ένα πρόσωπο, η μη τήρηση των υποχρεώσεων δημοσιοποίησης υπονομεύει την αξιοπιστία των κομμάτων. Είναι απαραίτητη η αυστηρή εφαρμογή των κανόνων και η δημόσια πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις χρηματοδοτήσεις. Επιπλέον, η δημοκρατική λειτουργία εντός των κομμάτων ενισχύει την αντιπροσωπευτικότητά τους. Η ενεργός συμμετοχή όλων των μελών στη λήψη αποφάσεων και η ύπαρξη δομών βάσης συμβάλλουν σ’ αυτό.

Η διαφθορά και ο νεποτισμός πλήττουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Παρά τις προσπάθειες μεταρρύθμισης του δημόσιου τομέα, οι αναχρονιστικές πρακτικές και η έλλειψη αξιοκρατίας παραμένουν προβλήματα. Η αποκομματικοποίηση των διαδικασιών επιλογής και ελέγχου στις κρατικές υπηρεσίες είναι κρίσιμη για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.

Η αναθεώρηση του εκλογικού νόμου μπορεί να βελτιώσει την αντιπροσωπευτικότητα και τη λειτουργικότητα του πολιτικού συστήματος. Η συζήτηση και η συναίνεση επί προτάσεων προς αυτήν την κατεύθυνση είναι απαραίτητες για τη βελτίωση του συστήματος. Επιπλέον, η καλλιέργεια πολιτικής συνείδησης και η ενθάρρυνση ενεργού συμμετοχής των πολιτών στις πολιτικές διαδικασίες είναι θεμελιώδεις για μια υγιή δημοκρατία. Τα κόμματα πρέπει να επενδύσουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα και να δημιουργήσουν πλατφόρμες διαλόγου με την κοινωνία, ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ πολιτών και πολιτικής.

Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει επιτύχει πολλά στη θεσμική της εξέλιξη, αλλά η δημοκρατία δεν είναι στατική – απαιτεί συνεχή ανανέωση και προσαρμογή στις νέες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Η ενίσχυση της διαφάνειας και της συμμετοχικής δημοκρατίας, η καταπολέμηση της διαφθοράς και η αύξηση της πολιτικής συμμετοχής είναι κεντρικά ζητήματα που θα καθορίσουν την ποιότητα της δημοκρατίας στη σύγχρονη Κύπρο. Μόνο μέσα από μια ουσιαστική μεταρρύθμιση και την ενεργό εμπλοκή των πολιτών μπορεί να διασφαλιστεί ένα πιο δίκαιο, αντιπροσωπευτικό και αποτελεσματικό δημοκρατικό σύστημα.

*Καθηγητής-Aνθρωπολόγος στο Philips University και πρώην Πρύτανης

ΠΗΓΗ:https://simerini.sigmalive.com/article/2025/3/31/demokratia-sten-kupro-apotimese-kai-eisegeseis/