του Μιχάλη Παπαδόπουλου
15 Οκτ 2016
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ: ΜΕ ΤΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΓΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΘΕΡΜΟΥ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ
Η τουρκική αναθεωρητική πολιτική στο Αιγαίο και αλλού είναι διαχρονική
Ο Ερντογάν εκφράζει την πάγια αναθεωρητική τουρκική πολιτική με άλλους τρόπους, χρησιμοποιώντας μιαν άλλου είδους ακραία ρητορική
Με βάση σημερινά δεδομένα, υπάρχει μια ισχυρή προοπτική εδραίωσης μιας περιφερειακής τουρκικής ηγεμονίας στην περιοχή, με την Ελλάδα να θεωρείται από πλευράς Τουρκίας ένας σχετικά εύκολος στόχος
Η τουρκική αναθεωρητική πολιτική, όπως εκδηλώνεται, με μαξιμαλιστικό τρόπο αυτήν τη στιγμή στο Αιγαίο, τη Θράκη αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, αποτελεί μια πάγια στρατηγική παράμετρο των ηγεμονικών αποβλέψεων της Άγκυρας, επισημαίνει στη «Σημερινή» ο διεθνολόγος Γιώργος Κέντας, προσθέτοντας πως ο Ρ.Τ Ερντογάν, αξιοποιώντας το γεωπολιτικό συγκείμενο της τωρινής συγκυρίας, εκφράζει τον αναθεωρητισμό αυτό μέσα από μια ιδιαζόντως ακραία ρητορική, που εσχάτως διατυπώνεται μέσα και από τη ρητή αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης, που αποτελεί το υπόβαθρο πάνω στο οποίο εδραιώθηκε το οικοδόμημα των ελληνοτουρκιών σχέσεων για έναν περίπου αιώνα αλλά και η δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Ο νεο-οθωμανικός αναθεωρητισμός της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας έχει επιπτώσεις και στο Κυπριακό, τονίζει, καθώς, η υπό τον Ρ.Τ. Ερντογάν ασκούμενη αναθεωρητική πολιτική καθίσταται ολοένα και πιο απρόβλεπτη, υπονομεύοντας και τα ελάχιστα εναπομείναντα ερείσματα εμπιστοσύνης για την επίτευξη μιας βιώσιμης και μακροπρόθεσμα λειτουργικής λύσης στην Κύπρο.
Δεν εμπνέει εμπιστοσύνη
Η πρόσφατη αμφισβήτηση εκ μέρους του Ρ.Τ. Ερντογάν της συνθήκης της Λωζάννης, φαίνεται να σηματοδοτεί την κορύφωση μιας διαδικασίας αναθεωρητισμού της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, με σαφείς νεο-οθωμανικές βλέψεις ιστορικής αποκατάστασης εις βάρος, κυρίως, του Ελληνισμού. Και, προφανώς, σ’ αυτήν την προοπτική, η Κύπρος και το Κυπριακό δεν εξαιρούνται της αναζωπυρωθείσας νεο-οθωμανικής ηγεμονικής αμετροέπειας. Τούτου δοθέντος, ποια εχέγγυα καθιστούν βιώσιμη και ιστορικά τελεσφόρα για τον κυπριακό Ελληνισμό μια ενδεχόμενη λύση του κυπριακού προβλήματος;
Τόσο οι δηλώσεις όσο και ενέργειες του Ερντογάν προκαλούν έντονο προβληματισμό στους Ελληνοκυπρίους. Η Τουρκία θεωρείται όχι μόνον αναξιόπιστη, αλλά κυρίως απρόβλεπτη. Γνωρίζουμε πολύ καλά τόσο από πλευράς θεωρίας όσο και από πλευράς πράξης των διεθνών σχέσεων, καθώς και των διαδικασιών επίλυσης μακροχρόνιων συγκρούσεων -όπως το κυπριακό πρόβλημα- ότι η εμπιστοσύνη παίζει τον καθοριστικό ρόλο.
Η Τουρκία δεν εμπνέει εμπιστοσύνη σήμερα, όχι μόνο για την περίπτωση της Κύπρου, αλλά και για τις πλείστες των περιφερειακών διενέξεων. Κατά την άποψή μου δεν είναι προσωπικό το ζήτημα. Δηλαδή, δεν είναι ζήτημα Ερντογάν. Ο Ερντογάν εκφράζει την πάγια αναθεωρητική τουρκική πολιτική με άλλους τρόπους, χρησιμοποιώντας μιαν άλλου είδους ακραία ρητορική. Όλοι όσοι παρακολουθούν διαχρονικά την τουρκική εξωτερική πολιτική, δεν πρέπει να ξαφνιάζονται.
Η διαδικασία των συνομιλιών στο Κυπριακό έχει μπει σε μια κρίσιμη φάση και τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολλά. Μπορούν οι Ελληνοκύπριοι να εμπιστευτούν την Τουρκία στην υλοποίηση μιας συμφωνημένης λύσης; Μια σειρά μετρήσεων δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων δεν εμπιστεύεται την Τουρκία. Πρέπει όμως να σημειωθεί και το εξής: Με τη στάση του ο Ερντογάν περιορίζει σε μεγάλο βαθμό και τις επιλογές που υπάρχουν για την τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Στο τραπέζι των συνομιλιών ο κ. Ακιντζί επιδιώκει, για παράδειγμα, να μεταθέσει κάποια τεχνικά ζητήματα, όπως ο ίδιος τα καθορίζει, στη μετά τη λύση εποχή. Επιδιώκει, επίσης, κάποιες μεταβατικές περιόδους στην εφαρμογή μιας συμφωνίας. Πώς μπορούν να γίνουν αποδεκτά τέτοια ζητήματα από πλευράς της ελληνοκυπριακής κοινότητας, όταν ο Ερντογάν συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο;
Αναλλοίωτη η τουρκική στρατηγική
Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η εκδήλωση, αυτήν τη χρονική στιγμή, του τουρκικού μαξιμαλιστικού αναθεωρητισμού;
Όπως έχω υποστηρίξει, δεν είναι προσωπικό το ζήτημα. Στις διεθνείς σχέσεις υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση κατά πόσον τα άτομα, οι ηγέτες, έχουν τον καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα αυταρχικών ηγετών, ηγετών οι οποίοι οδήγησαν το κράτος τους και τον λαό τους σε αυτοκαταστροφικές επιλογές. Πλην, όμως, για να μπορέσουν να παραμείνουν στην εξουσία και να εφαρμόσουν κάποιες πολιτικές, είχαν πάντοτε κάποιο έρεισμα. Στην περίπτωση του Ερντογάν, οι πολιτικές του απολαύουν ενός ισχυρού λαϊκού ερείσματος, καθώς επίσης έχει οικοδομήσει ένα ισχυρό σύστημα εξουσίας και επιρροής εντός της Τουρκίας.
Πολλοί στέκονται στις ιδιαιτερότητες του Ερντογάν, οι οποίες είναι όντως ενδιαφέρουσες. Από την άλλην, η τουρκική αναθεωρητική πολιτική στο Αιγαίο και αλλού είναι διαχρονική. Αν μελετήσει κάποιος, για παράδειγμα, τις αποφάσεις του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας, θα διαπιστώσει πολύ εύκολα τις πάγιες επιδιώξεις της Τουρκίας. Από τη δεκαετία του 1970 η Τουρκία έχει αναπτύξει μια συγκεκριμένη πολιτική για τη Συνθήκη της Λωζάννης, ιδιαίτερα όσον αφορά την αναθεώρηση ή/και επανερμηνεία προνοιών που αφορούν το καθεστώς του Αιγαίου, την οποία εφαρμόζει με διάφορους τρόπους.
Αυτήν τη στιγμή παρακολουθούμε τον τρόπο με τον οποίο το καθεστώς Ερντογάν επιδιώκει κάποιους πάγιους στόχους της Τουρκίας. Η συγκυρία μέσα στην οποία κάνει τις κινήσεις αυτές έχει τη σημασία της, αλλά η ουσία δεν αλλάζει. Τα κράτη τα οποία λειτουργούν με βάση μια συγκεκριμένη στρατηγική αναθεωρητισμού αλλάζουν την τακτική, τα μέσα και τη ρητορική, όχι όμως τον στόχο.
Σοβαρά λάθη τακτικής
Πώς πρέπει, και με ποια έμπρακτα μέτρα, να αντιδράσει η Ελλάδα στη συγκεκριμένη πρόκληση, δεδομένου ότι μεγάλες χώρες με καθοριστική επιρροή, όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία, έχουν τηρήσει, ουσιαστικά, ουδέτερη στάση, μιλώντας απλώς για ειρήνη στο Αιγαίο; Θα έπρεπε, κατά τη γνώμη σας, να επιχειρήσει να αξιοποιήσει τον ρωσικό παράγοντα, που επίσης φαίνεται να ενοχλείται από τον αναθεωρητισμό του Ερντογάν, όσον αφορά τη συνθήκη της Λωζάννης;
Η στάση «ουδετερότητας» των ΗΠΑ και της Γερμανίας, όπως και άλλων εταίρων της Ελλάδας στην Ε.Ε., δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Μια σειρά από ελληνικές κυβερνήσεις έκαναν επιλογές, οι οποίες αποδείχθηκαν βεβιασμένες και λανθασμένες. Έγιναν σοβαρά λάθη τακτικής, τα οποία οδήγησαν σταδιακά στην τρέχουσα κατάσταση πραγμάτων.
Ο τρόπος, για παράδειγμα, που η Ελλάδα αποδέχθηκε την αναστολή οποιωνδήποτε ενεργειών στην έρευνα και εξόρυξη υποθαλάσσιου φυσικού πλούτου στο Αιγαίο ενθάρρυνε την Τουρκία να εμφανιστεί πιο διεκδικητική. Ενώ η Ελλάδα σε πολλές περιπτώσεις επεδίωξε να κατευνάσει την Τουρκία, αυτή έγινε σταδιακά πιο επιθετική.
Δεν πρέπει να λησμονούμε, για παράδειγμα, τον τρόπο με τον οποίο έληξαν οι διαδοχικές κρίσεις στο Αιγαίο, με την ξένη -κυρίως αμερικανική- διαμεσολάβηση να παρασύρει την ελληνική Κυβέρνηση σε κινήσεις παραδοχής τουρκικών διεκδικήσεων. Η Ελλάδα πίστεψε σε κάποια φάση ότι η πορεία της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση θα έλυνε τα ελληνοτουρκικά προβλήματα. Λάθος εκτιμήσεις, λάθος κινήσεις, λάθος συμφωνίες έφεραν την κατάσταση εδώ.
Είναι μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο που πρέπει κάποιος να σκεφτεί για τις επιλογές της Ελλάδας. Η εκτίμησή μου είναι ότι η κυβέρνηση Τσίπρα επιδιώκει να παγώσει την κρίση μέχρι να ξεχαστεί ή να ξεπεραστεί από άλλα γεγονότα. Έστω και αν γίνει αυτό, όμως, η Τουρκία δεν θα αλλάξει γνώμη. Αντίθετα, οι προκλήσεις θα αυξηθούν και θα ενταθούν.
Ακαδημαϊκοί και πολιτικοί αναλυτές στην Τουρκία, σχολιάζοντας την κίνηση του Τούρκου Προέδρου, κάνουν λόγο για αναπόφευκτη πρόκληση θερμού επεισοδίου στο Αιγαίο ή ακόμα και για πολεμική σύρραξη, προκειμένου η αναθεωρητική στρατηγική της Άγκυρας όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, να αποκτήσει έμπρακτο πολιτικό περιεχόμενο. Θεωρείτε πιθανό αυτό το ενδεχόμενο;
Το ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου δεν μπορεί να αποκλειστεί. Με τις ενέργειές της η Τουρκία δημιουργεί το υπόβαθρο για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η Ελλάδα όμως δεν φαίνεται διατεθειμένη να ανταποκριθεί στις προκλήσεις. Αυτό, όμως, δεν το κάνει από επιλογή, αλλά λόγω αδυναμίας. Το αποτέλεσμα είναι η Τουρκία να αποθρασύνεται ακόμη περισσότερο. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο μιας προβοκάτσιας ή ενός κακού υπολογισμού. Εδώ και χρόνια λειτουργεί ένας μηχανισμός επικοινωνίας και συνεννόησης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Τα ουσιώδη αποτελέσματα, όμως, δεν είναι ενθαρρυντικά.
Δύναμη αποτροπής
Μέσα στην επόμενη τετραετία αναμένεται να αυξηθεί δραματικά το ήδη δυσμενές για την Ελλάδα στρατιωτικό ισοζύγιο ισχύος ανάμεσα στις δύο χώρες. Με δεδομένη και τη σχεδόν ολοσχερή απίσχνανση της ελληνικής οικονομίας, λόγω των μνημονίων, εκτιμάτε πως η Ελλάδα απειλείται να μετατραπεί, σταδιακά, σε περιφερειακό δορυφόρο της Τουρκίας;
Το ισοζύγιο έχει ανατραπεί εδώ και αρκετά χρόνια. Το ζητούμενο για την Ελλάδα δεν είναι η εξισορρόπηση της Τουρκίας, αλλά η διατήρηση μιας δύναμης αποτροπής. Τόσο η αξιοπιστία όσο και η πειστικότητα της ελληνικής αποτρεπτικής ισχύος αμφισβητείται διαρκώς από την Τουρκία, η οποία δρα με βάση την εκτίμηση ότι η Ελλάδα δεν θέλει ούτε μπορεί να αντιδράσει αποτελεσματικά. Γενικά η Τουρκία δοκιμάζει διάφορα παίγνια στρατιωτικής στρατηγικής έναντι της Ελλάδας.
Με βάση τα σημερινά δεδομένα, υπάρχει μια ισχυρή προοπτική εδραίωσης μιας περιφερειακής τουρκικής ηγεμονίας στην περιοχή, με την Ελλάδα να θεωρείται από πλευράς Τουρκίας ένας σχετικά εύκολος στόχος για επιβολή των σχεδιασμών της. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Τουρκία δεν βιάζεται να εφαρμόσει την ηγεμονία αυτή με άμεσο και ακαριαίο τρόπο. Την εφαρμόζει σταδιακά.
Η Ελλάδα, όπως και άλλα περιφερειακά κράτη, πρέπει να αποτρέψουν τους τουρκικούς σχεδιασμούς. Αν η Τουρκία καταφέρει κάποια στιγμή να επιβάλει ένα καθεστώς ηγεμονίας, το γεωπολιτικό περιβάλλον θα γίνει πιο ασταθές και πιο επικίνδυνο για όλα τα κράτη, συμπεριλαμβανομένου του τουρκικού κράτους.
