31.12 2017
του Δρ. Γιάννου Χαραλαμπίδη
Ο άξονας Ρωσίας, Τουρκίας, Ιράν και οι στρατηγικές επιλογές της Κύπρου
Πως η τουρκική πολιτική φέρνει πιο κοντά την Κύπρο με τη Σαουδική Αραβία και πως αναδεικνύεται η αξία της συμμαχίας με Ελλάδα και Ισραήλ.
· Ευνοεί ή όχι η Μόσχα τις επιλογές της Άγκυρας
· Μπορούν να βελτιωθούν οι σχέσεις Τουρκίας – Αιγύπτου
· Πώς η ρωσική πολιτική φέρνει πιο κοντά Ισραήλ και Σαουδική Αραβία
· Το Ιράν, το Κατάρ και η Μουσουλμανική Αδελφότητα
Οι εξελίξεις στο περιφερειακό σύστημα είναι ραγδαίες. Και η Ρωσία έχει προ καιρού κλείσει το μάτι στην Τουρκία, με την οποία στην παρούσα φάση έχει ένα έντονο φλερτ στη λογική ενός νέου τριμερούς άξονα, στον οποίο συμμετέχει και το Ιράν. Η στροφή της Τουρκίας προς τη Μόσχα και αντίστροφα, όπως και η εμπλοκή του Ιράν, δεν αφήνουν ανεπηρέαστες τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Κύπρο καθώς και μέρος των μουσουλμανικών αραβικών κρατών όπως είναι η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος. Και επειδή ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα μεταβεί στις 2 Ιανουαρίου (προσεχή Τρίτη) στη Σαουδική Αραβία, το όλο σκηνικό θα πρέπει να τύχει ενδελεχούς εξέτασης και ανάλυσης για να εξεταστεί εάν μπορεί και πώς η Κύπρος να έχει οφέλη.
Σχέσεις Τουρκίας – Ρωσίας
Η Ρωσία με την Τουρκία έχουν αναπτύξει στενές πλέον σχέσεις, που καταγράφονται ως εξής:
1. Στον εμπορικό και οικονομικό τομέα. Το 2016 οι εξαγωγές από την Τουρκία στη Ρωσία αυξήθηκαν κατά 59,1%, φθάνοντας στο επίπεδο των 150 εκατομμυρίων δολαρίων συγκριτικά με το 2015, ενώ οι εισαγωγές από τη Ρωσία στην Τουρκία αυξήθηκαν κατά 10,2%, φθάνοντας στο επίπεδο του 1.5 δις δολαρίων. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το Ίδρυμα Στατιστικής της Τουρκίας, το μεγαλύτερο μερίδιο στις εισαγωγές από τη Ρωσία το κατέχει η ενέργεια και φθάνει στο ύψος των 832 εκ. δολαρίων, με δεύτερα τα προϊόντα της χαλυβο-σιδηρουργίας, που φθάνουν στο ποσό των 279 εκ. δολαρίων.
2. Στο θέμα της ενέργειας, όπου η Τουρκία ανέλαβε το πυρηνικό έργο στο Άκιουγιου, που φθάνει στα 22 δις δολάρια. Από τώρα οι μυστικές υπηρεσίες της Γερμανίας κάνουν λόγο για μυστικό πρόγραμμα της Τουρκίας με πρόθεση την κατασκευή ατομικής βόμβας. Βεβαίως, δεν είναι εύκολο εγχείρημα διότι δεν συναρτάται μόνο με τον εμπλουτισμό του ουρανίου, αλλά και με ένα τεράστιο οικονομικό προϋπολογισμό, καθώς και με τις προθέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και του Ισραήλ, κατά πόσον θα επιτρέψουν κάτι τέτοιο ή όχι. Πάντως, η Ρωσία δεν εμπλέκεται μόνο στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τουρκίας, αλλά και σε εκείνο του Ιράν, που τελεί κάτω από τον έλεγχο της Συμφωνίας με τους «Πέντε συν Ένα», την οποία πλέον αμφισβητούν οι ΗΠΑ, συμπλέοντας με το Ισραήλ. Πέραν του πυρηνικού προγράμματος στο Άκιουγιου, Τουρκία και Ρωσία συνεργάζονται σε μια σειρά άλλων ενεργειακών ζητημάτων, όπως είναι ο Turkish Stream.
3. Στον στρατιωτικό τομέα, που είναι θέμα συναφές με την πώληση του αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από τη Ρωσία στην Τουρκία. Πρόκειται για «sophisticated weapon», που επηρεάζει το ισοζύγιο δυνάμεων μεταξύ της Τουρκίας από τη μια και της Ελλάδας και της Κύπρου από την άλλη, προς όφελος της Άγκυρας. Η Ρωσία έχει εγκαταστήσει S-300 στο Ιράν και S-300 και S-400 στη Συρία, γεγονός που επηρεάζει τα στρατιωτικά ισοζύγια στην περιοχή και δη το Ισραήλ, καθώς και τις Βρετανικές Βάσεις, λόγω του μεγάλου βεληνεκούς των πυραύλων και του ραντάρ των S-400 με δυνατότητα εντοπισμού και εγκλωβισμού στόχων ως και τα 600 χιλιόμετρα.
Αίγυπτος και Τουρκία
Στο πλαίσιο αυτών των στρατηγικών της κινήσεων, η Μόσχα επιδιώκει να φέρει πιο κοντά την Αίγυπτο με την Τουρκία. Η πολιτική αυτή έχει τις δικές της ερμηνείες:
Α) Αποδυνάμωση του Ισραήλ, γεγονός που είναι προς όφελος της Τουρκίας, η οποία θέλει εμπέδωση του ηγετικού της ρόλου στον μουσουλμανικό κόσμο. Το Ισραήλ αποδέχεται και στηρίζει το καθεστώς της Αιγύπτου, διότι το θεωρεί πιο φιλικό και αξιόπιστο από εκείνο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.
Β) Δημιουργία προβλημάτων από πλευράς Τουρκίας στις σχέσεις Αιγύπτου και Κύπρου. Η Άγκυρα έχει ως πάγια θέση της την ακύρωση της συμφωνίας Κύπρου και Αιγύπτου για τα όρια τής μεταξύ τους ΑΟΖ. Υπό τις υφιστάμενες συνθήκες η Αίγυπτος:
i) Ένεκα ενεργειακών συμφερόντων και μεγεθών μπορεί να εμπιστεύεται πολύ περισσότερο την Κύπρο απ’ ό,τι την Τουρκία.
ii) Προτιμά τις σταθερές σχέσεις με το Ισραήλ, παρά μια σχέση με την Άγκυρα, η οποία θα είναι αμφιβόλου προθέσεων.
Γ) Ενίσχυση της ρωσικής επιρροής και επί της Τουρκίας και επί της Αιγύπτου και μείωση της αμερικανικής. Το καθεστώς της Αιγύπτου αντλεί τη διεθνή νομιμοποίησή του μέσω των ΗΠΑ και οι όποιες κινήσεις τους με την Τουρκία θα περάσουν μέσα από την εξωτερική πολιτική και τα συμφέροντα των Αμερικανών. Υπάρχει και η εξής άποψη: Όσο περισσότερο σφίγγει ο κλοιός γύρω από το Ισραήλ, τόσο μεγαλύτερη είναι για το Τελ Αβίβ η σημασία της Κύπρου ως μοναδικής διεξόδου στη λογική του στρατηγικού βάθους.
Το εμπόδιο και το φλερτ
Βασικό εμπόδιο σε μια τέτοια εξέλιξη συνιστά η πολιτική της Τουρκίας, η οποία θέλει να αντικαταστήσει τον ηγετικό ρόλο της Αιγύπτου στον μουσουλμανικό κόσμο, καθώς και αυτόν της Σαουδικής Αραβίας, προς δικό της όφελος. Αυτό διεφάνη και κατά την πρόσφατη κρίση στο Παλαιστινιακό, όταν οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τα Ιεροσόλυμα ως πρωτεύουσα του Ισραήλ. Πάντως, την ίδια στιγμή που η Μόσχα φλερτάρει με Τουρκία και Ιράν, κλείνονταν το μάτι στις σχέσεις Τουρκίας και Αιγύπτου, η Σαουδική Αραβία ανησυχεί για τον άξονα των τριών (Ρωσίας, Τουρκίας και Ιράν) για τους δικούς της λόγους. Και ως εκ τούτου, ξανανοίγει τον μυστικό δίαυλο επικοινωνίας με το Ισραήλ. Κοινός εχθρός είναι το Ιράν. Ούτε το Ισραήλ ούτε και οι Σουνίτες Σαουδάραβες θα ήθελαν να δουν την ενίσχυση του Σιιτικού Ιράν με τη στήριξη της Ρωσίας και της Τουρκίας. Βεβαίως, ούτε και οι ΗΠΑ είναι ικανοποιημένες από μια τέτοια εξέλιξη. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύει για την Κύπρο και την Ελλάδα. Διότι, όσο πιο πολύ ενισχύεται η Τουρκία με τη συνδρομή της Μόσχας, την ίδια στιγμή που τα σπάει με την Ουάσιγκτον, τόσο πιο αδιάλλακτη και επιθετική θα είναι η Άγκυρα και στο Κυπριακό και στο Αιγαίο και στη Θράκη.
Καθόλου τυχαίο δεν είναι το χρονικό σημείο της επίσκεψης του Προέδρου Αναστασιάδη στη Σαουδική Αραβία στις 2 Ιανουαρίου. Η Λευκωσία, εάν το θέλει και αν ορθά διαβάσει τις εξελίξεις, μπορεί να περάσει μέσα από τις χαραμάδες των συγκρουόμενων συμφερόντων των μεγάλων κρατών και να κτίσει γέφυρες για τη δημιουργία συμμαχιών, που προκύπτουν μέσα από την αντιμετώπιση κοινών απειλών και μέσα από την ανάγκη υπεράσπισης συμφερόντων. Η πολιτική της Ρωσίας έναντι του Ιράν και της Τουρκίας δημιουργεί προβλήματα και στην Κύπρο και στο Ισραήλ και στη Σαουδική Αραβία.
Η ενίσχυση της Τουρκίας και του Ιράν μέσω του άξονα με τη Ρωσία αυξάνει και την απειλή των χωρών αυτών σε βάρος των γειτόνων τους και των παραδοσιακών εχθρών τους. Ταυτοχρόνως, η εξέλιξη αυτή, λογικό είναι να φέρνει πιο κοντά την Κύπρο με το Ισραήλ από τη μια και την Κύπρο με τη Σαουδική Αραβία από την άλλη, με την ανοχή ή ακόμη και τις ευλογίες των ΗΠΑ, που ουδόλως ευνοούν τον άξονα Ρωσίας, Τουρκίας, Ιράν.
Ρωσία και Κυπριακό
Επί τη βάσει των σχέσεων της Ρωσίας με την Τουρκία και της προϊστορίας των σχέσεων Κύπρου – Ρωσίας θα μπορούσαν θα επισημανθούν τα εξής:
Πρώτο, η Μόσχα, από τον Φεβρουάριο του ΄65, ήταν υπέρ της τουρκικής και βρετανικής λύσης της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Γεγονός που εξόργισε τότε και τον Μακάριο ακόμη και το ΑΚΕΛ. Η Μόσχα συνεχίζει να υιοθετεί και σήμερα την ίδια ομοσπονδιακή πολιτική.
Δεύτερο, η Ρωσία υποστηρίζει τα κυπριακά συμφέροντα ως το σημείο που δεν θίγουν τη σχέση της με την Τουρκία και επί τη βάσει της εξής λογικής: Της δημιουργίας προβλημάτων στις ΗΠΑ και στη Δύση μέσω Κύπρου. Η Μόσχα δεν ήθελε την ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ τη δεκαετία του ΄60 για ευνόητους λόγους, αλλά ούτε και σήμερα. Βρίσκεται στην ίδια πολιτική γραμμή με την Τουρκία, που θέλει την Κύπρο εκτός ΝΑΤΟ για να έχει η ίδια, μαζί με τη Βρετανία, λόγω Βάσεων, τον έλεγχο της περιοχής και μετά τη λύση. Εδώ είναι που η Λευκωσία θα έπρεπε και πρέπει:
Να εξηγήσει στη Μόσχα ότι μια πιθανή ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ δεν θα πλήξει τα συμφέροντα της Ρωσίας, διότι η Κύπρος με τις Εγγυήτριες Δυνάμεις και τις Βρετανικές Βάσεις, καθώς και με τον κατοχικό στρατό είναι ΝΑΤΟ. Όλοι έχουν συμφέροντα από το ΝΑΤΟ πλην της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ θα δώσει την ευκαιρία για εξισορρόπηση της σχέσης της ίδιας της Ρωσίας με την Τουρκία. Γιατί; Διότι, όσο πιο ενισχυμένη βγαίνει από τη σχέση τους η Άγκυρα, τόσο πιο ανεξέλεγκτη γίνεται. Κλασικό παράδειγμα η σχέση της Τουρκίας με τις ΗΠΑ. Εάν διέρχονται οι μεταξύ τους σχέσεις κρίση, αυτό οφείλεται στη δύναμη που προσέφεραν οι Αμερικανοί στην Τουρκία χωρίς να φροντίσουν να έχουν εξισορροπητικό παράγοντα και συμμαχικούς άξονες ασφάλειας. Προσπάθησαν πρόσφατα, και κατά το παρελθόν, να δώσουν, μερικώς, έναν τέτοιο ρόλο στους Κούρδους. Η φόρμουλα αυτή δουλεύει, αλλά όχι στο βαθμό που θα ήθελαν οι ΗΠΑ, ακόμη και η Ρωσία. Με άλλα λόγια, δεν χαλιναγωγείται η Άγκυρα.
Τριμερής άξονας και Σαουδική Αραβία
Υπό αυτές τις συνθήκες, ο άξονας Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας είναι πάντα επίκαιρος. Σήμερα μπορεί να γίνει αποδεχτός και από τη Σαουδική Αραβία, όπως και από την Αίγυπτο. Ο εν λόγω τριμερής άξονας είναι επίκαιρος και στην ουσία διαχρονικός για τους εξής λόγους:
Α) Αποτελεί υποσύστημα ασφάλειας της Δύσης και των οδών του φυσικού αερίου. Είτε ο αγωγός από τα οικόπεδα Αφροδίτη και το Λεβιάθαν πάει προς το τερματικό της Αιγύπτου και από εκεί με πλωτά μέσα στην Ευρώπη και αλλού, είτε κατασκευαστεί ο EastMed από τα κυπριακά και τα ισραηλινά οικόπεδα προς Κρήτη και μετά προς Ιταλία και τη λοιπή Ευρώπη, η Τριμερής Συμμαχία κανέναν δεν ενοχλεί. Aντίθετα προσθέτει στην ασφαλή εκμετάλλευση του φυσικού αερίου.
Β) Περιορίζει την επιθετικότητα και την επεκτατικότητα της Τουρκίας και την όποια αλαζονεία της, άλλοτε έναντι της Μόσχας και άλλοτε έναντι της Ουάσιγκτον.
Γ) Εξισορροπεί τα υφιστάμενα ανισοζύγια δυνάμεων που επιτρέπουν και στη Ρωσία και στις ΗΠΑ να ευνοούν ή να ανέχονται απαράδεχτες τουρκικές θέσεις στο Κυπριακό.
Δ) Βοηθά και την εξωτερική πολιτική της Αιγύπτου, καθώς και εκείνη της Σαουδικής Αραβίας. Αμφότερες οι χώρες αυτές έχουν πρόβλημα με τον ηγετικό ρόλο που θέλει να έχει ο Ερντογάν στον μουσουλμανικό κόσμο. Σε ό,τι αφορά τη Σαουδική Αραβία, υπάρχει ακόμη μια παράμετρος, η οποία θα πρέπει να ληφθεί υπόψη: Οι Σαουδάραβες είναι ενοχλημένοι από τη στενή σχέση της Τουρκίας με το Κατάρ, που θέλει να σηκώσει κεφάλι και να απεξαρτηθεί από το Ριάντ. Σημειώνουμε δυο βασικές πολιτικές επιλογές του Κατάρ σε βάρος της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου, που δικαιολογούν την επιχειρηματολογία μας:
1) Το Κατάρ, εκτός από την Τουρκία, είχε αναπτύξει σχέσεις με το Ιράν, γεγονός που εξόργισε τους Σαουδάραβες.
2) Το Κατάρ στήριξε στην Αίγυπτο, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, την οποία δεν ήθελαν στην εξουσία οι Σαουδάραβες, αλλά ήθελε η Τουρκία. Στην κρίση που ξέσπασε πριν από ένα χρόνο (αρχές του 2017), η Σαουδική Αραβία κατηγόρησε το Κατάρ ότι «σπονσάρει» την τρομοκρατία και δη αυτήν της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η Αίγυπτος ήταν μια από τις χώρες που στήριξαν τη Σαουδική Αραβία και διέκοψαν διπλωματικές σχέσεις με το Κατάρ. (Οι άλλες δυο ήταν το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα). Βλέπουμε ότι οι επιλογές του Κατάρ είναι στην ίδια γραμμή με εκείνες της Τουρκίας και αντίθετες με αυτές της Σαουδικής Αραβίας, του υφιστάμενου καθεστώτος της Αιγύπτου, του Ισραήλ και των ΗΠΑ. Διαγιγνώσκουμε επίσης τον τρόπο με τον οποίο εμπλέκεται η Τουρκία και τους λόγους για τους οποίους είναι δύσκολη η εξομάλυνση των σχέσεών της με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, εφόσον δεν αλλάζει την υφιστάμενή της πολιτική.
Ελέω Τουρκίας…
Το διεθνές και δη το περιφερειακό σκηνικό ομοιάζει με κινούμενη άμμο. Πάντα όμως υπάρχουν οι σταθερές επιλογές και συμμαχίες, των οποίων η υλοποίηση είναι θέμα υπολογισμένων αποφάσεων και πολιτικής βούλησης. Ανεξαρτήτως της ρωσικής πολιτικής, την οποία θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε στις πραγματικές της διαστάσεις και ως μια εναλλακτική επιλογή, σημαντικό είναι να διακρίνουμε με ποιον τρόπο η επεκτατική-αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας δημιουργεί για την Κύπρο προϋποθέσεις, όχι μόνο για την εμβάθυνση της συμμαχίας της με το Ισραήλ και την Ελλάδα, αλλά και για την απόκτηση νέων συμμαχικών σχέσεων όπως μπορεί να εξελιχθεί η σχέση μας με τη Σαουδική Αραβία, από οικονομικής και ενεργειακής, καθώς και πολιτικής και διπλωματικής άποψης…
ΠΗΓΗ:http://www.sigmalive.com/blog/charalambidesg/2017/12/2328/ti-prepei-na-exei-ypopsi-tou-o-proedros-sti-saoudiki-aravia
