Ο Ένοπλος Απελευθερωτικός Αγώνας της ΕΟΚΑ υπήρξε κορυφαίος σταθμός στην Ιστορία της Κύπρου και κόσμημα στο διαμαντένιο στεφάνι της Ιστορίας του Έθνους των Ελλήνων. Οι Κύπριοι κάτοικοι της Ελλάδας του Νότου, έκαμαν ν’ αναστήσουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους Θερμοπύλες, Μαραθώνες, Σαλαμίνες. Ξαναζωντάνεψαν το Έπος της Πίνδου και έδειξαν στα πέρατα του κόσμου ότι διαθέτουν και αρετήν και τόλμην, κύρια συστατικά για τη διεξαγωγή του αγώνα τους για λευτεριά. Στην καρδιά και στον νου των αγωνιστών της ΕΟΚΑ ηχούσαν, μέρα και νύχτα, σαν μελωδικό τραγούδι, οι στίχοι του γίγαντα της Ελληνικής Λογοτεχνίας, του ανυπόταχτου διά βίου Νίκου Καζαντζάκη:

«Αν λαχταράς τη λευτεριά,

Στις 15 Δεκέμβρη 1955 πέφτει ο πρώτος νεκρόςτης ΕΟΚΑ σ’ ενέδρα, στο κατεχόμενο σήμερα Μερσινάκι, ο πρωτοξάδελφος του Μακάριου, Χαράλαμπος Μούσκος. Ο επικεφαλής της ομάδας Μάρκος Δράκος τραυματίζεται ελαφρά στο κεφάλι και κατορθώνει να διαφύγει. Από τα πυρά της ΕΟΚΑ τραυματίζεται θανάσιμα ο οδηγός του στρατωτικού τζιπ, που μετέφερε τον ταγματάρχη Μπράιαν Κουμπ, ο οποίος κατορθώνει να συλλάβει τους αντάρτες Αντρέα Ζάκο και Χαρίλαο Μιχαήλ. Και δυο θα καταδικαστούν αργότερα και θα οδηγηθούν στην αγχόνη.

Τα Φυλακισμένα Μνήματα -Εθνική Κολυμβήθρα- κρατούν στα σπλάχνα τους τα ιερά κόκκαλα των 9 Ηρωομαρτύρων, που βάδισαν στο σχοινί της αγχόνης τραγουδώντας τον Ύμνο της Ελευθερίας, της θεάς στον βωμό της οποίας πρόσφεραν τη ζωή τους για τη Λευτεριά και την Ένωση με τη Μάνα Ελλάδα: Μιχαλάκης Καραολής, Αντρέας Δημητρίου, Αντρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ, Αντρέας Παναγίδης, Στέλιος Μαυρομμάτης, Μιχαήλ Κουτσόφτας και ο έφηβος της Τσάδας Ευγόρας Παλληκαρίδης, θάφτηκαν κρυφά τη νύχτα στα Φυλακισμένα Μνήματα. Κοντά τους, στο ίδιο ιερό χώρο, τάφηκε όσο απέμεινε από το καρβουνιασμένο λείψανο του Γρηγόρη Αυξεντίου, το κατακομματιασμένο σκήνωμα του Κυριάκου Μάτση και τα διάτρητα από βρετανικές σφαίρες κορμιά του Μάρκου Δράκου και του Στυλιανού Λένα.

Η Μάχη του Πεύκου

Στις 23 Νοεμβρίου διεξήχθη η Μάχη του Πεύκου, στον δρόμο Κυπερούντας – Χανδριών, υπό την καθοδήγηση του Αρχηγού Διγενή, που ήθελε να δείξει στους αντάρτες του πώς στήνονται οι ενέδρες και να τους αποδείξει έμπρακτα ότι θα είναι στο πλευρό τους σε κάθε τους ενέργεια κατά των Βρετανών. Στις τρεις το απόγευμα, καταμεσήμερα δηλαδή, ο Διγενής με την αντάρτικη ομάδα της Πιτσιλιάς έστησε την ενέδρα στον δρόμο Κυπερούντας – Χανδριών, εναντίον δυο θωρακισμένων αυτοκινήτων. Το ένα κτυπήθηκε και κατέπεσε στον γκρεμό. Ο απολογισμός της ενέδρας, όπως έγραψε ο Διγενής, ήταν δυο Άγγλοι στρατιώτες νεκροί και δυο τραυματίες. Η ΕΟΚΑ πήρε δυο αυτόματα όπλα και δεν είχε καμιά απώλεια. Όλα τα μέλη της ομάδας μ’ επικεφαλής τον Αρχηγό τους αποσύρθηκαν στα λημέρια των Σπηλιών, όπου ο Διγενής έστησε το Αρχηγείο του.

Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμα, το ολοκαύτωμα του Αυξεντίου συγκλόνισε ολόκληρο τον Ελληνισμό και συγκίνησε πάρα πολλούς ξένους, ανθρώπους του πνεύματος, ακόμη και Βρετανούς πολιτικούς. Η θυσία του Μάτση αποτέλεσε πηγή ακατάβλητης αγωνιστικής διάθεσης και ο θάνατος του Μάρκου Δράκου τραγουδήθηκε από σύμπαντα τον Ελληνισμό. Και ο Διγενής θα γράψει για τον ήρωα: «Υπήρξεν αγνός, τίμιος, ανιδιοτελής και γεναίος μαχητής». Ο μαρτυρικός θάνατος του «Κρουπ» της ΕΟΚΑ, Στυλιανού Λένα, θα συγκλονίσει το Πανελλήνιο και θα εμπνεύσει ποιητές, που ύμνησαν τον σκληροτράχηλο Αετό της Πιτσιλιάς.

Η ΕΟΚΑ έχει επικρατήσει σ’ ολόκληρο το νησί, από τους πρώτους μήνες του Αγώνα, παρά τους διωγμούς του Χάρντινγκ,που ατσαλώνουν, αντί να κάμψουν το ηθικό των αγωνιστών. Στις 20 Μαρτίου 1956 πραγματοποιείται μια από τις πιο παράτολμες πράξεις νεαρού αγωνιστή, σε βάρος του αιμοσταγούς κυβερνήτη. Ο θαλαμηπόλος του Χάρντινγκ Νεόφυτος Σοφοκλέους τοποθέτησε βόμβα στο κρεβάτι του, η οποία, όμως, δεν εκράγηκε, λόγω κλιματολογικών συνθηκών. Εντοπίστηκε την επόμενη μέρα, αλλά ο Νεόφυτος εγκατέλειψε την εργασία του και κατέφυγε στα βουνά του Κύκκου, όπου λημέριαζε ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ. Αργότερα, μετά τη θυσία του Δράκου, ο Νεόφυτος, δοκιμασμένος πια αντάρτης, θα αναλάβει Τομεάρχης Μαραθάσας.

Οι Ηρωομάρτυρες της Αγχόνης

Στις 10 Μαΐου 1956, οι πρώτοι ηρωομάρτυρες του Αγώνα Μιχαλάκης Καραολής και Αντρέας Δημητρίου οδηγούνται στο ικρίωμα της αγχόνης, παρά τα διαβήματα σωματείων και οργανώσεων της Κύπρου και της Ελλλάδα. Στην Αθήνα οργανώθηκε παλμώδες φοιτητικό συλλαλητήριο καταδίκης του απαγχονισμού των δυο παλληκαριών. Δυνάμεις Ασφαλείας, με την εντολή του Υπουργού Κωνσταντίνου Τσάτσου «τσακίστε τους», συγκρούστηκαν με τους φοιτητές. Κατά τη σύγκρουση σκοτώθηκαν μερικοί φοιτητές και τραυματίστηκαν αρκετοί άλλοι. Η διαταγή του Τσάτσου, που ήταν εναντίον του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ, προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Σπυρίδωνα Βλάχου, ο οποίος είχε καταβάλει τα έξοδα της καθόδου των φοιτητών της ΚΑΡΗ, να έρθουν στην Κύπρο με εντολή του Διγενή, για να στελεχώσουν της ΕΟΚΑ.

Ο Καραολής είχε καταδικαστεί σε θάνατο για την εκτέλεση του αστυνομικού πράκτορα των Άγγλων, Ηρόδοτου Πουλή, ενώ οι δικαστές γνώριζαν ότι άλλος ήταν ο εκτελεστής του προδότη. Για τη ματαίωση της καταδίκης του είχαν γίνει εκκλήσεις στην Κυβέρνηση, όχι μόνο από την Κύπρο και τη Ελλάδα, αλλά και από πολλές άλλες χώρες. Τόσο ο Χάρντινγκ όσο και η βασίλισσα Ελισάβετ ήταν ανένδοτοι και ο ηρωομάρτυρας οδηγήθηκε στην κρεμάλα.

Ο Αντρέας Δημητρίου είχε καταδικαστεί σε θάνατο για την εκτέλεση του Βρετανού πολίτη-πράκτορα των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών Σίντνεϊ Τέιλορ, γνωστού φιλότουρκου, μέλους της τρομοκρατικής οργάνωσης «Βολκάν». Για την προσφορά του Δημητρίου θα γράψουν αργότερα ο Διγενής και πολλοί συναγωνιστές του. Ο ήρωας εργαζόταν στο λιμάνι Αμμοχώστου ως χειριστής γερανού και είχε διαπιστώσει ότι οι Βρετανοί είχαν μεταφέρει οπλισμό από το Σουέζ στις 19 Οκτωβρίου 1955 και ότι ο οπλισμός θα μεταφερόταν αλλού την επόμενη μέρα, αν δεν τον έπαιρνε η ΕΟΚΑ. Ειδοποιήθηκε ο τομεάρχης Παύλος Παυλάκης, κάλεσε ομάδα αγωνιστών, καταστρώθηκε σχέδιο και πριν ξημερώσει η 20ή Οκτωβρίου, ο οπλισμός, «Μπρεν», όλμοι, μπαζούκας και σφαιροθήκες ήταν στα χέρια της ΕΟΚΑ.

Στις 9 Αυγούστου 1956 οι Άγγλοι οδήγησαν στο σχοινί της αγχόνης άλλους τρεις αγωνιστές. Τον Ανδρέα Ζάκο, τον Χαρίλαο Μιχαήλ και τον Ιάκωβο Πατάτσο. Και οι τρεις βάδισαν στο ικρίωμα της αγχόνης με εκκλησιαστικούς ύμνους και τον Ύμνο της Λευτεριάς, στο θυσιαστήρι της οποίας πρόσφεραν τη νεανική ζωή τους. Στις 21 Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου απαγχονίστηκαν άλλοι τρεις αγωνιστές, ο Αντρέας Παναγίδης, μόλις 22 χρονών, με νεαρή σύζυγο και τρία πολύ μικρά παιδιά, ο Μιχαήλ Κουτσόφτας και ο Στέλιος Μαυρομμάτης, δεύτερος ξάδερφος του Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Κι αυτοί οι ήρωες βάδισαν στην αγχόνη ψάλλοντας εκλησιαστικούς ύμνους και πατριωτικά τραγούδια. Η στάση τους απέναντι στον θάνατο και το αλύγιστο φρόνημα των μελών των οικογενειών τους προκάλεσαν παγκόσμιο θαυμασμό. Ήταν το ωραιότερο μάθημα, που έδωσαν σ’ ολόκληρο τον κόσμο, ότι, δηλαδή, η πίστη στην ελευθερία δεν μπορεί να καταπολεμηθεί με τη βία και τις θανατικές εκτελέσεις.

Ο «Μαύρος Οκτώβρης»

Στα τέλη Αυγούστου 1956 είχε εκπνεύσει η εκεχειρία που κήρυξε η ΕΟΚΑ για να διευκολύνει τις συνομιλίες για λύση του Κυπριακού και η Οργάνωση ξανάρχισε δράση με πιο τολμηρές επιθέσεις εναντίον στρατιωτικών στόχων. Ρίψεις πολυάριθμων βομβών, επιθέσεις εναντίον αστυνομικών σταθμών και μελών των λεγόμενων δυνάμεων ασφαλείας, συγκλόνιζαν το νησί και περιόριζαν τις κινήσεις των τρομοκρατημένων στρατιωτών. Ενδεικτικά αναφέρονται η προσβολή του Κεντρικού Αστυνομικού Σταθμού της Κερύνειας στις οκτώ του Σεπτέμβρη από δωδεκαμελή ομάδα αγωνιστών και η απόσπαση οπλισμού, καθώς και η δολιοφθορά δυο διαδρόμων στο αεροδρόμιο Ακρωτηρίου, στις 23 του ίδιου μήνα, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η πρόκληση δυο εγκάρσιων ρηγμάτων, ένεκα των οποίων οι αεροδιάδρομοι αχρηστεύθηκαν για 25 μέρες.

Ο Νιόβρης ήταν μαύρος για τον Χάρντινγκ και τους πραιτωριανούς του. Στα μέσα του μήνα οι Άγγλοι είχαν πολλούς νεκρούς και τραυματίες από τα πλήγματα που δέχθηκαν από την ΕΟΚΑ. Ήταν φανερό ότι τα απανωτά αυτά χτυπήματα της ΕΟΚΑ είχαν καταρρακώσει το ηθικό των στρατιωτών, ιδιαίτερα των κομάντος και των αλεξιπτωτιστών, που θεωρούνταν η «αφρόκρεμα» των κατοχικών στρατευμάτων. Παρά τα αυστηρά μέτρα που έπαιρνε η διοίκηση των στρατευμάτων, είχαν διαρρεύσει έγκυρες πληροφορίες για στασιασμούς σε διάφορες μονάδες. Στις 10 του Οκτώβρη στασίασαν άντρες στο αεροδρόμιο Λευκωσίας και στις τέσσερεις Δεκέμβρη 1966, το Μπι Μπι Σι μετέδωσε ότι στις Πλάτρες, που ήταν περιφερειακό Αρχηγείο των κομάντος και των αλεξιπτωτιστών, στασίασαν έφεδροι οπλίτες, οι οποίοι παραπέμφθηκαν σε στρατοδικείο.

Η καρέκλα του αιμοσταγούς Χάρντινγκ τρίζει και το χαλί της εξουσίας του κινείται σαν χαλί άμμου κάτω από τα πόδια του. Ηττημένος και ταπεινωμένος από τον Διγενή και την ΕΟΚΑ, αναγκάζεται να υποβάλει την παραίτησή του και να γυρίσει στο Λονδίνο. Τον διαδέχεται ο διπλωμάτης Χιου Φουτ και τη διοίκηση των επιχειρήσεων αναλάμβάνει ο υποστράτηγος Κένεθ Ντάρλινγκ. Ο Χάρντινγκ αναχώρησε από την Κύπρο, που είχε αιματοκυλίσει, στις 4 Νιόβρη και ο Φουτ έφθασε στις 3 Δεκέμβρη. Στις 26 Νιόβρη, όπως προαναφέραμε, είχε γίνει από μια ομάδα εφήβων η μεγάλη δολιοφθορά στη Βάση Ακρωτηρίου, την οποία ο Διγενής χαρακτήρισε ως την «καταστρεπτικωτέραν εις την ιστορίαν της νήσου και της Αγγλίας. Αι εξ αυτής ζημίαι υπολογίζονται εις 4,5 εκατομμύρια λιρών».

Η Μάχη του Αχυρώνα

Στις δυο του Σεπτέμβρη 1958 θα ξαναζήσει σ’ έναν ταπεινό αχυρώνα, το Χάνι της Γραβιάς. Τέσσερεις λιονταρόψυχοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ, οι Αντρέας Κάρυος, Φώτης Πίττας, Ηλίας Παπακυριακού και Ξάνθος Σαμάρας θα γράψουν μιαν από τις λαμπρότερες σελίδες του Απελευθερωτικού μας Αγώνα. Περικυκλωμένοι από εκατοντάδες στρατιώτες καλούνται να παραδοθούν, για να γλυτώσουν τη ζωή τους. Χωρίς δεύτερη σκέψη, ομόφωνα και οι τέσσερεις, αποφασίζουν να πολεμήσουν και να θυσιαστούν για τη λευτεριά της Κύπρου. Στους Βρετανούς, που τους κάλεσαν να παραδοθούν, απαντούν με το «Μολών Λαβέ» του Λεωνίδα. Η ώρα δέκα το πρωί το Λιοπέτρι βρίσκεται σε αυστηρό περιορισμό, ενώ η περιοχή του Αχυρώνα είναι ασφυχτικά περικυκλωμένη από δεκάδες στρατιώτες. Στις οροφές των σπιτιών και πίσω από κάθε μαντρότοιχο της περιοχής καραδοκούν σιδερόφραχτοι ακροβολιστές με τα όπλα επί σκοπόν. Θέμα διαφυγής των τεσσάρων αγωνιστών δεν υπάρχει. Και αρχίζει η επική μάχη των Τεσσάρων εναντίον των εκατοντάδων.

Μέσα από τις χαραμάδες των τοίχων οι Τέσσερεις βλέπουν κάθε κίνηση του εχθρού. Και κάθε φορά που επιχειρεί επίθεση, πότε με πυροβολισμούς και πότε με χειροβομβίδες, τον αναχαιτίζουν, προκαλώντας του σοβαρές απώλειες. Είχε περάσει το μεσημέρι και η μάχη κρατούσε. Μέσα από τον Αχυρώνα ακούονται κατά διαστήματα οι φωνές των ατρόμητων παλληκαριών: «Μολών Λαβέ». Οι Αγγλοι ζήτησαν ενισχύσεις και σε λίγο εμφανίστηκε ένα ελικόπτερο, που αποβίβασε μερικούς καταδρομείς. Κτυπώντας απ’ όλες τις πλευρές του Αχυρώνα με ομαδικά πυρά, έδωσαν κάλυψη σε δυο καταδρομείς να σκαρφαλώσουν στην οροφή του υποστατικού. Από ένα μεγάλο άνοιγμα της οροφής έριξαν στα άχυρα μεγάλα κομμάτια ύφασμα και αφού άδειασαν δυο δοχεία βενζίνη, τα πυροδότησαν. Οι πολιορκημένοι κατόρθωσαν να σβήσουν προσωρινά τη φωτιά, αλλά το ελικόπτερο που επιτηρούσε την περιοχή έριξε εύφλεκτη ύλη και η φωτιά στον Αχυρώνα ήταν ανεξέλεκτη.

Ηρωική έξοδος

Οι Τέσσερεις αποφασίζουν έξοδο πυροβολώντας. Πρώτος επιχειρεί ο Ξάνθος Σαμάρας από την κεντρική είσοδο και τον ακολουθεί ο Αντρέας Κάρυος. Εκεί μπροστά στην αυλή έπεσαν πολεμώντας. Ο Φώτης Πίττας επιχειρεί έξοδο από ένα άνοιγμα στο πίσω μέρος του τοίχου και τον ακολουθεί ο Ηλίας Παπακυριακού. Ο πρώτος, χτυπώντας εύστοχα με το αυτόματό του κατόρθωσε να φτάσει μέχρι το σύνορο της αυλής, πήδησε έναν μαντρότοιχο κι έφτασε απέναντι μέχρι την είσοδο του σπιτιού, όπου οι Άγγλοι είχαν στήσει το αρχηγείο των επιχειρήσεών τους. Εκεί ο ήρωας δάσκαλος δέχθηκε κατάστηθα εχθρική σφαίρα και έπεσε ανάσκελα νεκρός. Σχεδόν την ίδια στιγμή έπεφτε από εχθρικά πυρά και ο Ηλίας Παπακυριακού. Ήταν 2 μετά το μεσημέρι της Τρίτης, 2ας Σεπτεμβρίου 1958, όταν η επική τετράωρη μάχη είχε τελειώσει. Ο Φώτης Πίττας, ο Αντρέας Κάρυος, ο Ηλίας Παπακυριακού και ο Ξάνθος Σαμάρας αντάμωναν στη Ηλύσια Πεδία τους άλλους ήρωες της ΕΟΚΑ, που έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά της Κύπρου μας. Και ο ταπεινός Αχυρώνας έγινε ερημοκκλήσι της άφθαρτης δόξας. Η θυσία των Τεσσάρων υμνήθηκε από ποιητές και έγινε τραγούδι, που τραγουδιέται ακόμα κα σήμερα από τον λαό μας σε εθνικές εκδηλώσεις.

Η Μάχη του Αχυρώνα υμνήθηκε από των ελληνικό και ξένο Τύπο. Βρετανός δε λογαχός, που πήρε μέρος στη μάχη, ομολόγησε ότι «εξεπλάγησαν όλοι από τη μάχη που έδωσε η ΕΟΚΑ στο Λιοπέτρι».

Και ενώ ο αγώνας συνεχίζεται με απανωτά χτυπήματα κατά του δυνάστη, ο Μακάριος αιφνιδίασε τον Διγενή και τους πανέλληνες. Δηλώνει στις 23 Σεπτεμβρίου 1958, στην αντιπρόεδρο του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος, ότι δεν αποκλείει την ανεξαρτησία. Στις 27 Σεπτεμβρίου υποβάλλει και επίσημα την πρότασή του στον ΟΗΕ. Και την επομένη, σ’ επιστολή του στον Διγενή, δικαιολογούσε την πρότασή του, λέγοντας ότι οι εξελίξεις θα δημιουργούσαν τετελεσμένα γεγονότα. Διότι το σχέδιο που ετοίμασαν οι Βρετανοί θα οδηγούσε στη διχοτόμηση.

Στις 29. 9.1958 ο Διγενής απάντησε στην επιστολή του Μακαρίου επισημαίνοντας: «Θα πέσωμεν εις νέαν αγγλικήν παγίδα και αι προτάσεις αυταί θα οδηγήσουν σε σειρά υποχωρήσεων μέχρις ότου φθάσωμεν εις ένα σχέδιον – έκτρωμα». Δυστυχώς, οι εκτιμήσεις του Διγενή, που εκ των υστέρων αποδείχθηκαν ορθές, δεν λήφθηκαν υπόψη και ο Μακάριος με τον Καραμανλή προχώρησα με γοργούς ρυθμούς στη Ζυρίχη, όπου η Ελλάδα και η Τουρκία έβαλαν νέες αλυσίδες στον Κυπριακό Ελληνισμό. Ο Διγενής εξορίζεται ως ανεπιθύμητος και οι επάρατες συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου δημιουργούν το κυπρακό κράτος, που σε τρία χρόνια κατέρρευσε με την τουρκοκυπριακή ανταρσία. Ακολούθησε η κάθοδος της Ελληνικής Μεραρχίας, το «Βατερλώ» της Κοφίνου, το άφρον πραξικόπημα και η εισβολή του Αττίλα.

Σήμερα, 69 χρόνια από τη θρυλική Πρωταπριλιά, ιερή επιταγή προβάλλει η σωτηρία της Κύπρου μας. Οι ήρωες της ΕΟΚΑ μάς καλούν να βαδίσουμε ενωμένοι και αδιάσπαστοι στον δρόμο που μας άφησαν μισοτελειωμένο. Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία!

Μέρος Β’

ΠΗΓΗ:https://simerini.sigmalive.com/article/2024/4/9/to-ephaisteio-tes-kupriakes-leuterias/