Αθήνα, 26 Ιανουαρίου 2025
γράφει ο Δρ. ΝΙΚΟΣ ΕΡΡ. ΙΩΑΝΝΟΥ
Καρδιολόγος
51ο ΕΤΗΣΙΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ
ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΡΙΒΑ ΔΙΓΕΝΗ
Αρχηγέ Διγενή,
μισός αιώνας κι ένα έτος, είναι μεγάλο διάστημα στην επιμέτρηση του βίου μας.
Για τη μορφή σου όμως, που σημάδεψε την Ιστορία του Ελληνισμού και άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του δια βίου αγωνιστού της Ελευθερίας, δεν είναι αρκετό για να μειώσει την ακτινοβολία της.
Γι’ αυτό, κάθε χρόνο τέτοια μέρα, στο χώρο του ταπεινού σου κρησφύγετου και τώρα μνήματος στη Λεμεσό, προσέρχονται αυτοβούλως χιλιάδες Κύπριοι για να τιμήσουν την μνήμη σου.
Γιατί λέμε ότι τελούμε Εθνικό Μνημόσυνο; Γιατί η οικογένεια, τα παιδιά που δεν πρόλαβες να κάνεις λόγω των συνεχών αγώνων σου, είναι αυτοί που σε ακολούθησαν μέχρι το θάνατο στη μάχη, μέχρι την αγχόνη και κατ’ επέκτασιν οι οικογένειές τους, τα παιδιά τους, όλο το Έθνος. Υπ’ αυτήν την έννοια τιμούμε σήμερα και μνημονεύουμε όλους τους υπέρ Πίστεως και Πατρίδος αγωνισαμένους και πεσόντας με τον ίδιο σεβασμό.
Το αγόρι του Θεόδωρου και της Καλομοίρας Γρίβα που γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1897 στη Λευκωσία πήρε το όνομα του θείου Γιώργου που έπεσε μαχόμενος-εθελοντής στην αδελφή Κρήτη. Έκτοτε το στήθος του κοσμούσε και ο «βαφτιστικός» σταυρός του, σαν σκυτάλη για Εθνικούς Αγώνες.
Ως νέος ανθυπολοχαγός επολέμησε ανδραγάθησε, επληγώθη και επαρασημοφορήθη στη Μικρά Ασία. Μετά την καταστροφή ετελειοποίησε τις γνώσεις του στις σχολές πολέμου Ελλάδος και Γαλλίας, εδίδασκε στη σχολή Ευελπίδων. Με την εισβολή των Ιταλών, ευρέθη επιτελάρχης του στρατηγού Παπάγου στην πρώτη γραμμή. Η συνεργασία τους στην Αντίσταση εσυνεχίσθη στα πρώτα χρόνια της Κατοχής, όταν δε ο Γεώργιος Γρίβας αρνήθηκε να συνεργαστεί με την κατοχική κυβέρνηση, εκυνηγήθη κι εστερήθη των απολαβών του.
Με την αντιστασιακή οργάνωση Χ στο Θησείο, συνέβαλε καθοριστικά μαζί με την αντίσταση του Συντάγματος Μακρυγιάννη στη διατήρηση της Ελευθερίας των Αθηνών τον Δεκέμβριο του 1944.
Από το 1948 σκέφτεται πώς να βοηθήσει την ιδιαίτερη πατρίδα του να ελευθερωθεί.
Μετά το αλαζονικό «ουδέποτε» των Άγγλων στο αίτημα των Κυπρίων του Δημοψηφίσματος της 15ης Ιανουαρίου του 1950 με το συντριπτικό 95,7% των υπογραφών κάτω από το «Αξιούμεν την Ένωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα», δεν έμενε άλλος δρόμος από τον ένοπλο αγώνα.
Στον ορίζοντα άρχισε να διαγράφεται ο στίβος που θα τους εξασφάλιζε την Αθανασία. Το 1951 έκανε την πρώτη αναγνώριση εδάφους στην Κύπρο, τον Μάρτιο του 1953 εδόθη στην Αθήνα ο όρκος της ΕΟΚΑ από τα 12 ιδρυτικά μέλη και το1954 ο Γεώργιος Γρίβας απεβιβάσθη στο νησί του πεπρωμένου του.
Μετά από ένα επικίνδυνο και μυθιστορηματικό ταξίδι με το μικρό σκάφος «ΣΕΙΡΗΝ» κατέπλευσε στον Χλώρακα της Πάφου. Αξίζει να το δει κανείς στο μουσείο που έχει ανεγερθεί εκεί για να καταλάβει τι σθένος πρέπει να διέθετε ο 58χρονος τότε Αρχηγός….
«Με την βοήθεια του Θεού και Πίστιν εις τον τίμιο αγώνα μας…»
Έτσι ξεκινούσε την 1η Απριλίου 1955 η ιστορική προκήρυξη με την οποία άρχισε η εποποιΐα της ΕΟΚΑ 1955-1959. Ό,τι κι αν έχει λεχθεί ή γραφεί γι’ αυτόν τον αγώνα είναι λίγο κι ελπίζω σε 3 μήνες που συμπληρώνονται 70χρόνια έκτοτε, να αποδοθεί αρμοδίως η προσήκουσα τιμή.
Ο φιλήσυχος Κυπριακός λαός, οι αμούστακοι μαθητές, τα παιδιά του Κατηχητικού και τα αγροτόπαιδα χωρίς να υστερούν οι γυναίκες μεταμορφώθηκαν σε πολέμαρχους και ζωντάνεψαν ένα νέο 1821.
Ο Αρχηγός ήταν πάντα μπροστά και μαζί τους. Σχεδίασε, εξεπαίδευσε, ενέπνευσε, καθοδήγησε και παραδειγμάτισε τους μαχητές του ΚΑΙ στο πεδίο της μάχης, όπως στην Κυπερρούντα και τα Σπήλια. Κάποιοι αγωνιστές ξεχώρισαν με το μεγαλείο της συνειδητής θυσίας τους, όπως ο Αυξεντίου, ο Μάτσης, ο Παλληκαρίδης. Και είναι υποκρισία να δηλώνουν ορισμένοι ότι τους τιμούν, ενώ αμφισβητούν τον Αρχηγό.
«Διγενής θα πει ΕΟΚΑ και ΕΟΚΑ Διγενής».
Σχετικές είναι και οι πιο κάτω εκτιμήσεις.
Γεώργιος Αβέρωφ: «Η ΕΟΚΑ από μία και κύρια πλευρά της ήτο έργον ενός ανδρός».
Γεώργιος Παπανδρέου: «Κάποτε εις τους μύθους της Ελληνικής Ιστορίας θα γραφεί ότι εις την Κύπρον ένας άνθρωπος ενίκησεν μία αυτοκρατορία».
Θα επικεντρωθώ και θα αναλύσω σήμερα κάποια αμφιλεγόμενα θέματα σχετικά με τον Στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή.
Ακούγεται συχνά πυκνά ότι δεν είχε πολιτική κρίσιν.
Όταν οι συνομιλίες για την ανεξαρτησία-καταδίκη της Ενώσεως ευρίσκοντο σε προκεχωρημένο στάδιο για το οποίο δεν είχε ενημερωθεί, έγραψε τον Σεπτέμβριο του 1958.
«Μέχρι σήμερον αλλάξαμεν βασικώς αρκετά σχέδια με αποτέλεσμα να μη γνωρίζωμεν και εμείς τι ακριβώς θέλουμε, αλλά και να φαινώμεθα εις τα όμματα φίλων και εχθρών ως λαός μη σταθερός εις τας επιδιώξεις του. Δεν είναι τα διάφορα σχέδια που λείπουν και που μπορεί να εμφανίζει τις, δεκάδας τοιούτων. Εκείνο που λείπει είναι εκείνος, ο οποίος θα μπορέσει να υποστηρίξει ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟΝ και να επιμείνει μέχρι τέλους δια την αποδοχήν του υπό των αντιπάλων μας. Ελαστικότης μπορεί να υπάρξει ως προς τας λεπτομερείας του σχεδίου, ουχί όμως και ως προς τας βασικάς αρχάς του».
Όταν δε αργότερα, είδε το πλήρες κείμενο των συμφωνιών, προέβλεψε ότι το κράτος ουδέποτε θα λειτουργούσε, λόγω υπερπρονομίων των Τουρκοκυπρίων.
Μια άλλη έρπουσα φήμη είναι ότι ο Διγενής ήταν …. συνεργάτης των Άγγλων και εγνώριζαν ανά πάσα στιγμή που εκρύπτετο.
Ήδη από την πρώτη προκήρυξη της ΕΟΚΑ αποκήρυξε την παλαιά συνεργασία μαζί τους, γιατί ενώ συμπολέμησαν κατά του ναζισμού, δεν ετήρησαν τις υποσχέσεις τους.
Κατά τη διάρκεια του αγώνος ευρέθη κατ’ επανάληψιν αντιμέτωπος με τις κάννες των όπλων τους, όπως στην περίφημη μάχη των Σπήλιων.
Όπως αποκαλύπτουν στο βιβλίο Spycatcher δύο μέλη της Μ15 και Μ16 αγωνίζοντο απεγνωσμένα να εντοπίσουν τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ για να τον δολοφονήσουν γιατί εθεωρείτο εμπόδιο στην υπογραφή των συμφωνιών (Επιχείρηση «Λιακάδα», Ιανουάριος 1959).
Όσο κι αν ψάξει κανείς, δεν θα βρει σε οποιοδήποτε έγγραφο ξένων υπηρεσιών συνάντησή του ή ανταλλαγή απόψεων με πράκτορα ή εκπρόσωπό τους. Περιττό να αναφέρω πόσοι και πόσο εμπιστευτικά εσυναλλάσοντο και ελάμβαναν και «συμβουλές» από τους κατακτητές.
Όλες οι κρίσεις που διατυπώνονται σε ξένα επίσημα έγγραφα για το Διγενή, στηρίζονται σε μαρτυρίες ή πληροφορίες άλλων.
Χαρακτηριστική είναι η σκιαγράφηση της προσωπικότητός του από διώκτη του Άγγλο ταξίαρχο:
«Ο Γρίβας είναι ένας άνθρωπος που διαθέτει αρχές. Όταν έχει να κάνει με χρήματα είναι αυστηρά έντιμος, με όποιο πρότυπο κι αν γίνει σύγκριση. Είναι φανατικός υποστηρικτής της Ενώσεως με την Ελλάδα. Είναι σκληραγωγημένος, εργατικός, λιτοδίαιτος και εξαιρετικά οικονόμος. Δεν πτοείται από τους κινδύνους επειδή έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του κι έχει την επινοητικότητα να τους αντιμετωπίσει. Είναι πανούργος, καχύποπτος, προσεκτικός, απότομος και ειλικρινής. Τον απασχολούν τα τρέχοντα προβλήματα και η επίλυσή τους».
Εις επίρρωσιν της στάσεώς του έναντι των χρημάτων, διέθεσε όλα τα περιουσιακά του στοιχεία και τα έσοδα από την πώληση των Απομνημονευμάτων του στο Ίδρυμα που δημιούργησε για να υποστηρίξει τις οικογένειες πεσόντων, για υποτροφίες και την αγορά του χώρου όπου ευρίσκετο το κρησφύγετο για να γίνει κάποτε μνημείο του Αγώνος.
Είχεν ο Διγενής πολιτικές φιλοδοξίες;
Από το 1951 διεμήνυσε προς πάσαν κατεύθυνση ότι δεν επιθυμεί να πολιτευθεί. Ανεμίχθη όμως με την πολιτική στην Ελλάδα για βραχύ χρονικό διάστημα. Αυτός που τον έπεισε ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, όταν του είπε πως «δεν ενδιαφέρεται για το μέλλον του Έθνους, αφ’ ής απέκτησεν δόξαν και δάφνας». Συγκατένευσε να συμπράξει, υπό την προϋπόθεση ότι πρωταρχικό θέμα της εξωτερικής πολιτικής τους, θα ήταν η εξασφάλιση των δικαιώματος των Κυπρίων για Aυτοδιάθεση-Ένωση. Διεχώρισε έγκαιρα τη θέση του όταν αντελήφθη ότι δεν του ταιριάζει ο ρόλος του πολιτικού. Στο πέρασμά του από την πολιτική, οφείλεται η εισήγηση και ψήφιση του νόμου για το «πόθεν έσχες».
Έζησε διωκόμενος και κρυπτόμενος ασκητικά επί τέσσερα χρόνια και με το πέρας του Αγώνος ήταν 62 ετών.
Κατ’ απαίτησιν των Άγγλων, τους οποίους ενίκησε στα πεδία των μαχών, εξορίσθη από την Κύπρο και δεν του επετράπη κατά τη μεταβατική περίοδο να κυκλοφορήσει ελεύθερα. Επειδή είχαν απαίτηση να ισχύσει το ίδιο και για αριθμό καταδικασμένων αγωνιστών, απήτησε να αφεθούν ελεύθεροι και απεδέχθη στωικά να είναι ο μόνος στον οποίο επεφυλάχθη αυτή η ατιμωτική συμπεριφορά. Ο «Ελευθερωτής» εδιώχθη! Ήτο δε ανεπιθύμητο πρόσωπο «persona non grata» στην Κύπρο και μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας.
Το 1964 μετά την Τουρκανταρσία επανήλθε κατόπιν αιτήματος Κυβερνήσεως και Αγωνιστών στην Κύπρον, για να οργανώσει την άμυνα του Νησιού. Πάλιν κρυφίως δυστυχώς, αλλά επικεφαλής εθελοντών Κυπρίων φοιτητών, Ελλαδιτών στρατιωτών και πολεμικού υλικού.
Τότε εγκαθιδρύθη στην πράξη το Ενιαίον Αμυντικό Δόγμα και η Κύπρος κατέστη απόρθητη.
Επέβλεψε αυτοπροσώπως τη δημιουργία κάθε παράκτιου οχυρωματικού έργου και από το μπαλκόνι της Λέσχης Αξιωματικών Κυρηνείας βροντοφώναζε:
«ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ» και ίσχυε τότε.
Κάποιοι έφθασαν στο σημείο να ισχυριστούν πως ο Διγενής ήταν όργανο της Χούντας.
Στις 12 Οκτωβρίου του 1967 αεροπλάνο με το οποίο θα ταξίδευε ο τότε Αρχηγός της ΑΣΔΑΚ από την Αθήνα για Λευκωσία (ακύρωσε την τελευταία στιγμή την πτήση του) εξερράγη στον αέρα παρασύροντας στο θάνατο 80 ψυχές. Ο στόχος ήταν προφανής και η βόμβα ευρίσκετο κάτω από το κάθισμα συγκεκριμένου γνωστού ατόμου…..
Τον επόμενο μήνα διεφώνησε με ισχυρά επιχειρήματα σε επέμβαση της Εθνικής Φρουράς στην Κοφίνου, υποστηρίζοντας πως το πρόβλημα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί άνετα με αστυνομικά μέτρα.
Όταν, σαν συνεπής στρατιώτης, εξετέλεσε την αποστολή που του ανετέθη από το ΓΕΣ, του χρέωσαν όλη την ευθύνη. Ελλαδική και Κυπριακή Κυβέρνηση υπέκυψαν σε ιταμό τελεσίγραφο της Τουρκίας, ο Διγενής ανεκλήθη, ετέθη σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Χαλάνδρι και παράλληλα απεσύρθη η Μεραρχία που θωράκιζε την Κύπρο. Η κερκόπορτα για κατάληψη της Κύπρου το 1974 είχε ανοίξει.
Ευρισκόμενος εκείνη την περίοδο στο Γουδί ως υποψήφιος έφεδρος αξιωματικός, τον επισκέφθηκα στο σπίτι του. Τότε με εξόρκισε να μεταφέρω και στους συναδέλφους μου τη διαταγή να μην εμπιστευθούμε ποτέ τη Χούντα.
Παράλληλα οργάνωσε ένοπλες ομάδες φοιτητών κατά της δικτατορίας.
Επραγματοποίησε τις πρώτες και μοναδικές δημόσιες αντιχουντικές εκδηλώσεις με ιστορικές ομιλίες κατά τον εορτασμό της 1ης Απριλίου 1955, το 1970 και το 1971, σε μεγάλες συγκεντρώσεις στην Αθήνα που οργάνωσε η Ε.Φ.Ε.Κ.
Το 1973 απελάθησαν ευάριθμοι Κύπριοι φοιτητές της παρατάξεως «Δράσις» η οποία εδημιουργήθη κατ’ εντολήν του, για αντικυβερνητική δράση.
Και το άλλο μεγάλο ερώτημα:
Ήθελεν ο Γεώργιος Γρίβας να σκοτώσει τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο;
Η απάντηση είναι ΟΧΙ.
Διακαής πόθος του ήταν να αναβιώσει τις παλιές καλές ημέρες και να βαδίσουν μαζί τον δρόμο της Ενώσεως τον οποίο ο Διγενής ποτέ δεν απαρνήθηκε.
Όταν διέφυγε από τον κλοιό της φρουράς στο Χαλάνδρι και επανέκαμψε πάλι κρυφά στην Κύπρο τον Αύγουστο του 1971 σκοπός του ήταν να αποτρέψει αντεθνική λύση στην Κύπρο. Γι’ αυτό επεδίωξε και εσυναντήθη με τον Πρόεδρο Μακάριο για να τον συνδράμει. Παραμένει ακόμα μυστήριο ποιοι και γιατί τορπίλισαν εκείνη την επαναπροσέγγιση.
Υπάρχουν μαρτυρίες ανθρώπων που προσφέρθηκαν να φονεύσουν τον Μακάριο και τους απέτρεψε με αυστηρότητα. Στις 16 Ιουλίου 1973 έγραψε σε όσους ήθελαν αίμα:
«Ημετέρα άποψις είναι η εξής: Κατ’ αρχήν είμαι εξ εκείνων, οι οποίοι επιθυμούν να αντιμετωπίσουν τον αντίπαλο με γενναιότητα και όχι με δολοφονικά μέσα. Η εξόντωση του Μακαρίου δεν θα λύσει το πρόβλημα… Το πολύ να καλέσουν μερικούς ημέτερους φιλόδοξους να συμμετάσχουν σε κυβερνητικό συνασπισμό, καθιστώντες τους συνενόχους της λύσεως, που δεν θα είναι η Αυτοδιάθεση. Η δε απόπειρα κατά της ζωής του Μακαρίου το 1970, υπήρξε ατυχέστατη τα δε λίαν καταστρεπτικά αποτελέσματά της υφιστάμεθα σήμερα».
Ας σημειωθεί ότι ενόσω ζούσε ο Διγενής η ΕΟΚΑ Β’ δεν είχε χαρακτηριστεί εγκληματική οργάνωση. Υπήρχε τότε μια ελπίδα αναβιώσεως της Εθνικής ενότητας αλλά πάλι αλλότριες δυνάμεις όξυναν τον διχασμό.
«Μητρός τε, πατρός τε και των άλλων προγόνων απάντων, τιμιώτερον εστί η Πατρίς».
Αυτό εδίδαξεν ο Σωκράτης, αυτό ακολούθησε στο βίο του και ο αείμνηστος Γεώργιος Γρίβας Διγενής.
Για λόγους που είναι αδύνατον να αναλυθούν σ’ ένα επιμνημόσυνο λόγο, ο στόχος της Ενώσεως για τον οποίο αφιέρωσε τη ζωή του δεν επετεύχθη. Κατέλιπεν όμως ως «Κιβωτόν της Διαθήκης της Κυπριακής Ιστορίας», τον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, 1955-1959.
Η ιστορική αλήθεια είναι ότι οι Αρχιερείς αυτού του Αγώνος ήταν ο Διγενής κι ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Δεν είναι της παρούσης στιγμής, ούτε ο κατάλληλος χώρος για την επιμέτρηση ευθυνών. Για όσο διάστημα συνεργάζοντο αρμονικά, ο εχθρός κατατροπωνόταν και η Νίκη φαινόταν να πλησιάζει.
Κάποιοι, με αφοπλιστικήν αφέλεια δογματίζουν «Για όλα φταίνε ο Μακάριος κι ο Διγενής, αυτοί μας κατέστρεψαν».
Ας μην υπερβάλλουμε. Όπως για τα μεγάλα επιτεύγματα χρειάζονται πολλοί και τεράστιες προσπάθειες έτσι και τις καταστροφές δεν αρκούν ένας ή δύο ή τέσσερις.
Στην περίπτωση της μικρής-μεγάλης μας Πατρίδας εκτός από τις ανθρώπινες αδυναμίες, τις αντικειμενικές ανεπάρκειες, την έλλειψη εμπειρίας και γνώσεων, ελειτούργησαν καταλυτικά άνομα συμφέροντα και σχεδιασμοί υπερτέρων δυνάμεων, χωρών και ατόμων.
Όλοι μας έχουμε συμπάθειες, αντιπάθειες και απόψεις ανάλογα με τον βαθμό εμπλοκής μας και τις πληροφορίες που έχουμε συλλέξει. Είναι όμως αδιαμφισβήτητο ότι ο διχασμός και η συνέχιση του αλληλοσπαραγμού, τη στιγμή που ο Τούρκος είναι εντός των πυλών μόνο σε καθολική καταστροφή μπορεί να καταλήξει.
Είναι βέβαιον πως μόνη η προσήλωση σε άτομα δεν επαρκεί για να επιτευχθούν μεγάλοι στόχοι. Αντίθετα ένας ΙΕΡΟΣ ΣΚΟΠΟΣ μπορεί να λειτουργήσει σαν έμπνευση, συνδετικός κρίκος και άρμα επιτυχίας.
Τέτοιος ήταν η επιδίωξη της Ενώσεως.
Είναι αυθαιρεσία και ύβρις να διατείνονται ορισμένοι ότι αυτή έφερε τους Τούρκους στην Κύπρο. Όχι, δεν είναι η επιδίωξη αλλά η εγκατάλειψή της που τους έφερε.
Υπό τον θόλον της Μητροπόλεως Αθηνών, στο κέντρο του Ελληνισμού εύχομαι και εισηγούμαι, αυτό που δεν ευτύχησαν να πετύχουν οι επικεφαλής του Αγώνος της ΕΟΚΑ να δρομολογηθεί μέσα από μία ειλικρινή συνεργασία των φερώνυμων ιδρυμάτων τους που διοικούνται από προσωπικότητες που δεν έχουν εμπλακεί σε προσωπικές διαμάχες και αντεγκλήσεις και επιθυμούν ειλικρινά τη σωτηρία και διασφάλιση της Ελληνικότητος της Κύπρου.
Ας θυμηθούμε και τους στίχους πυξίδα του Κώστα Μόντη:
Ελάχιστοι μας διαβάζουν
Ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας
Μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι
Σ’ αυτή τη μακρινή γωνιά.
Όμως αντισταθμίζει που
γράφουμε ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΑΙΩΝΙΑ ΣΟΥ Η ΜΝΗΜΗ ΑΡΧΗΓΕ ΔΙΓΕΝΗ