31/3/2019
του Γιάννη Σπανού
Ο απελευθερωτικός μας αγώνας ήταν ένα κοχλάζον ηφαίστειο φλογισμένων ιδανικών που με την πυρακτωμένη λάβα του έλιωνε τα σιδερένια δεσμά της πολυαιώνιας δουλείας. Μια αδιάκοπη σκυταλοδρομία ελληνικής παλληκαριάς που μέσα απ’ τ’ αλλεπάλληλα δράματα και τον βρασμό του εκούσιου θανάτου, ύψωνε περίλαμπρους διαλαλητές ελευθερίας τους πιο εκλεκτούς από τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Εκείνους που θυσιάζονταν σε ατμόσφαιρα πρωτοφανούς αποθέωσης και πρόβαλλαν ιδεώδη πρότυπα ηρωισμού αλλά και πανανθρώπινα ινδάλματα λυτρωτικών διεκδικήσεων.
Πέρα από την αυτοθυσία των επώνυμων περιφανών αγωνιστών, πέρα από τις διγενικές αναμετρήσεις στα μαρμαρένια αλώνια της ιστορίας, πέρα από την εκούσια σπονδή στους αιματόβρεκτους βωμούς της αγωνιζόμενης πατρίδας, ο αγώνας μας ήταν ένα σύνολο καθημερινών ανθρώπινων δραμάτων, που ο αντίλαλος της δόξας δεν προλάβαινε να τα μεταδώσει στα πέρατα της οικουμένης που το χέρι της ιστορίας δεν πρόκαμνε να τα διαιωνίσει με τη ρομφαία της αθανασίας στη μνήμη του κόσμου.
Τέτοια δράματα γράφτηκαν με το αίμα των αγωνιστών που υπέκυψαν στα φρικτά βασανιστήρια των Άγγλων και των Τούρκων ανακριτών, στα μπουντρούμια της Ομορφίτας και του Σπέσιαλ Μπραντς, στα χέρια των τεράτων των Πλατρών, της Παλιάς Αμμοχώστου, του Ρετ Χάουζ –του σπιτιού Γιωργαλλίδη– της Λεμεσού και στρατοπέδων των Άγγλων. Ιδού ο κατάλογος των 14 αγωνιστών της ΕΟΚΑ που πέθαναν στην κόλαση των ανακριτηρίων. (Γιάννη Σπανού, «ΕΟΚΑ έτσι πολεμούν οι Έλληνες» τ.2, σελ65-72. έκδ. Ανδρέα Σπανού, Λευκωσία).
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, 26 χρόνων, από τον Κάτω Πύργο, έγγαμος, πατέρας 2 ανήλικων παιδιών, της Ανδρούλας και της Γεωργίας. Πέθανε στο στρατόπεδο Πεντάγιας Ξερού στις 12 Νοεμβρίου 1956. Του είχαν συνθλίψει τα γεννητικά όργανα και του προκάλεσαν κώφωση με έκρηξη. Όλο το βράδυ τον είχαν δεμένο με σχοινί στην παγωμένη θάλασσα. Ο θάνατός του προήλθε από τεχνητό πνιγμό στη διάρκεια των βασανιστηρίων. Οι βασανιστές χρησιμοποιούσαν για το μαρτύριο πετρέλαιο και πριονίδια. Προηγουμένως έσπασαν τα οστά των ποδιών του. Τον πυροβόλησαν στην πλάτη νεκρό για να ισχυρισθούν ότι δραπέτευσε…
ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ, 28 χρόνων, από τον Πολύστυπο, έγγαμος. Πέθανε στους θαλάμους βασανιστηρίων των Πλατρών στις 19 Νοεμβρίου 1956. Ο θάνατός του προκλήθηκε πιθανώτατα από ενδοκρανιακή αιμορραγία και ανεπάρκεια καρδιάς. Τον κτυπούσαν σ’ όλο το κορμί, του έσπασαν τις πλευρές. Τον υπέβαλαν στο μαρτύριο του πνιγμού. Του προκάλεσαν εσωτερικές αιμορραγίες.
ΝΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, 39 χρόνων, από το Παλαιχώρι. Πέθανε στις 25 Ιανουαρίου 1957 στους θαλάμους βασανιστηρίων των Πλατρών. Τον υπέβαλαν σε τρομερά βασανιστήρια. Αυτόπτης μάρτυρας ο αγωνιστής Γιώργος Μάτσης, κρατούμενος σε παρακείμενο κελί, μου διηγήθηκε ότι είδε από ρωγμή στον τοίχο, έναν από τους βασανιστές να κλωτσά τον Νίκο στο κεφάλι. Αμέσως άρχισε να τρέχει αίμα από το στόμα του.
ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΧΑΤΖΗΘΕΟΔΟΣΙΟΥ, 34 χρόνων, από τους Στύλλους. Πέθανε στις 18 Δεκεμβρίου 1957, στα χέρια του βασανιστή Ντήαρ. Ο Θεοδόσης πέθανε στο ίδιο το σπίτι του όπου τον βασάνιζαν. Νεκρό τον έβγαλαν στο δρόμο και τον πυροβόλησαν για να ισχυριστούν ότι αποπειράθηκε να αποδράσει. Η μάνα του άκουε τις οιμωγές του γιού της από το μαρτύριο.
ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΡΙΤΑΙΟΣ, 28 χρόνων, από τον Πύργο Τηλλυρίας, έγγαμος, πατέρας 2 παιδιών, του Γιάννη και του Ανδρέα. Πέθανε στις 17 Ιουνίου 1958 στο Λονδίνο, όπου μεταφέρθηκε για θεραπεία από τα βασανιστήρια. Τον βασάνισαν σε στρατόπεδο ανάμεσα Ξερού-Πεντάγιας, με αποτέλεσμα να καταντήσει ράκος. Δεν μπορούσε να βαδίσει χωρίς βοήθεια. Στο Λονδίνο υποβλήθηκε σε εγχείρηση καρδιάς και αφαιρέθηκε μέρος που είχε κυρωθεί από τα κτυπήματα στο στήθος με αλυσίδα. Υπέκυψε δυο ώρες μετά την εγχείρηση.
ΠΛΑΤΩΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, 36 χρόνων, από το Βουνί της Λεμεσού, έγγαμος και πατέρας 6 παδιών, του Θεόδωρου, του Ανδρέα, του Μάριου, του Πέτρου, του Δημήτρη και της Αθηνούλας. Πέθανε στις 4 Αυγούστου 1958 από βασανιστήρια που άρχισαν στο σπίτι του και συνεχίστηκαν σε ανακριτήρια της Λεμεσού. Του είχαν βγάλει τα νύχια, του ξερίζωσαν το μουστάκι και του προκάλεσαν εξωτερικά και εσωτερικά τραύματα στην κοιλιά και τον εγκέφαλο. Ο θάνατός του προκλήθηκε από εγκεφαλική αιμορραγία.
ΛΟΥΚΑΣ ΛΟΥΚΑ, 17 χρόνων, από την Αγία Νάπα, μαθητής του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώστου. Πέθανε τη νύχτα της 3ης Οκτωβρίου 1958 στο Βαρώσι, όταν αλλόφρονες Άγγλοι στρατιώτες ξεχύθηκαν στους δρόμους χτυπώντας και βρίζοντας τον κόσμο και προκαλώντας ζημιές σε καταστήματα και σπίτια. Τον Λουκά συνάντησε στο δρόμο ένα κύμα από εξαγριωμένους Άγγλους που άρχισαν να τον χτυπούν. Ο θάνατος προήλθε από εγκεφαλική αιμορραγία συνεπεία πληγμάτων. Εκείνη τη νύχτα οι Βαρωσιώτες επανέλαβαν την αντίσταση της 25ης Οκτωβρίου 1931, των Οκτωβριανών όταν αντιμετώπισαν το ναυτικό απόσπασμα κι έτρεψαν σε άτακτη φυγή τους πάνοπλους Άγγλους. Αυτή τη φορά αντιπαρατάχθηκαν, θέλοντας να αντιμετωπίσουν τις θηριωδίες των στρατιωτών σε ανοικτή σύγκρουση μαζί τους. Δυο Έλληνες σκοτώθηκαν, ένα κοριτσάκι, η Ιωάννα Ζαχαριάδου, πέθανε από τρόμο τρέχοντας να καταφύγει στο σπίτι του. 200 άνθρωποι τραυματίστηκαν.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ, από τις Αρόδες, πέθανε στα βασανιστήρια στην Πάφο, στις 11 Οκτωβρίου 1958.
ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗΣ, 28 χρόνων, από την Συρκανιά Κυθρέας. Πέθαμε στα βασανιστήρια στη Λευκωσία. Έγγαμος και πατέρας 4 ανήλικων παιδιών, του Ανδρέα, (αγνοούμενου από το 1974), του Κώστα, του Γιάννη και της Χρυστάλας. Πέθανε στα βασανιστήρια στις 16 Οκτωβρίου 1958. Τα πόδια του ήταν διάτρητα, κόσκινο, σαν να τα χτυπούσαν με μπάρα με καρφοβελόνες. Το κεφάλι του σαν νά ‘ταν κούφιο. Γύρω–γύρω υπήρχαν σημάδια από κεφαλοκλείδωμα με σιδερένια στεφάνια που έσπασαν σφίγγοντας το κρανίο. Οι Εγγλέζοι δεν επέτρεψαν νεκροψία.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, 33 χρόνων από το Λιμνάτι. Έγγαμος, πατέρας 3 παιδιών, της Ελευθερίας, της Μάρως και του Ομήρου. Διετέλεσε Πολιτικός Κρατούμενος στο Διαμέρισμα «G» του Στρατοπέδου Συγκεντρώσεως Πύλας. Πέθανε από βασανιστήρια στα Κρατητήρια Πολεμίου και στο Λανίτειο Γυμνάσιο. Ο θάνατός του επήλθε στο χωριό του στις 21 Νοεμβρίου 1958, τρεις μέρες μετά την απόλυσή του από τα Κρατητήρια. Ο Βασίλης και κατά την πρώτη σύλληψη υπέστη μαρτύρια. Τον θυμάμαι να περπατάει αργά και με δυσκολία. Πονούσε. Σκεφτόταν και σώπαινε όλη μέρα…
ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ από την Τύμπου. Πέθανε στις 13/11/1958, από βασανιστήρια στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας.
Δεσμωτήριο βασανισμένων αγωνιστών
Τα Κρατητήρια ήταν δεσμωτήριο βασανισμένων και πολυτραυματισμένων αγωνιστών. Οι Πολιτικοί Κρατούμενοι στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από τους θαλάμους βασανιστηρίων όπου υφίσταντο τα πάνδεινα. Ερχόντουσαν με εμφανή τραύματα στα γεννητικά όργανα, με σπασμένες πλευρές, σπασμένα κεφάλια, χέρια και πόδια. Τις νύχτες φανέρωναν με το παραμιλητό τους πόνους που έσερναν μαζί τους. Είχα για δυο χρόνια συνεχείς συνομιλίες με συναγωνιστές για τις ανακρίσεις που μπόρεσα μετά τη διακοπή του αγώνα να καταγράψω σε τέσσερεις ογκώδεις τόμους ιστορίας φοβερών δοκιμασιών και συναισθημάτων, σωματικών και ψυχικών τραυμάτων. Πολλοί από τους αγωνιστές πέθαναν μετά τις απολύσεις τους συνεπεία των αφάνταστων βασανιστηρίων. Ζούσαν στον εφιάλτη του Μέρλιν, του Μακλόκλαν, του Σέϋβορη, του Ντήαρ, του Ληντς, του Μπέρτζ, του Ταλάτ…
Κάποιοι από τους ανακριτές ήταν αναμεμειγμένοι σε μακάβρια εγκλήματα, όπως στη σφαγή του Κιόνελι, όπου έσφαξαν 8 Κοντεμενιώτες και τραυμάτισαν άλλους τόσους με μπαλτάδες, αυτόματα, λοστούς. Καταγράφονται τα ονόματα του Τσάσλερ, του Γκρην και άλλων και τα ονόματα των Τούρκων σφαγέων της 12ης Ιουνίου 1958. Στις ετήσιες συγκεντρώσεις του Συνδέσμου Πολιτικών Κρατουμένων, του Μαΐου και του Νοεμβρίου κάθε χρόνου, συναντάς επιζώντες αγωνιστές που σέρνουν τα βήματά τους τιμώντας τους φίλους που έφυγαν νωρίς. Στους τόμους της ΕΟΚΑ, (όλοι εξαντλημένοι), οι μαρτυρίες των Πολιτικών Κρατουμένων συνθέτουν το έπος της αγωνιστικής αντοχής και των υποδειγμάτων του χρέους του καθενός στην πατρίδα…
Οι ξεσηκωμοί των κρατουμένων
Η ιστορία των Κρατητηρίων είναι Μαύρη Βίβλος της αγγλικής βαρβαρότητας. Ιδρύθηκαν με ναζιστικά πρότυπα τον Νοέμβριο του 1955 στην Κοκκινοτριμιθιά και την Πύλα, Προηγουμένως στις Κεντρικές Φυλακές, στο Κάστρο της Κερύνειας και στην εξέλιξη του χρόνου στο Πολέμι, τον Άγιο Λουκά, στο χωριό Πέργαμος, στο Πυρόι, στο Μάμμαρι και σε μικρότερα χρονικά διαστήματα στη Λίμνη και αλλού.
Η ΕΟΚΑ μετέτρεψε τα Κρατητήρια σε επάλξεις ηθικής αντίστασης και κάποιες φορές σε πεδία αιματηρών ομηρικών συγκρούσεων με την στρατοκρατία. Η πρώτη ομηρική σύγκρουση έγινε στο Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως Πύλας στις 11 Οκτωβρίου 1957, όταν οι Άγγλοι αρνήθηκαν μεταφορά του ιερέα Παπαχριστόφορου Λαζαρίδη στο χωριό του όπου θα γινόταν η κηδεία του γιου του, του Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου, δραπέτη από τα Κρατητήρια και αντάρτη. Τον Ευαγόρα δολοφόνησε ο συναγωνιστής του, επίσης δραπέτης από την Κοκκιντριμιθιά και αντάρτης Μιχάλης Ασσιώτης. Θύμα του δολοφόνου κι ο αγωνιστής Χρύσανθος Μυλωνάς, τροφοδότης των ανταρτών στο λημέρι της Γαλάτας.
Στο άκουσμα της απαγόρευσης εξεγέρθηκαν οι Κρατούμενοι του «G» και του «F» που αντιπαρατάχθηκαν με τις φάλαγγες των στρατιωτών. Με πέτρες και ξύλα οι αγωνιστές, με όπλα, κράνη, ασπίδες οι Άγγλοι. Όταν εξαντλήθηκαν τα «πυρομαχικά» των αγωνιστών, οι στρατιώτες χτύπησαν ομαδικά και με αγριότητα. «Με απομόνωσαν, με έριψαν στο έδαφος χτυπώντας με με στολίθια και με κλωτσούσαν με αρβύλες στην σπονδυλική στήλη»… Στο διπλανό διαμέρισμα οι συγκρούσεις αναπτύχθηκαν με την ίδια αγριότητα. Ο Μιχαλάκης Πλατάνης τραυμάτισε Άγγλο στο στήθος με λίθο. Οι τραυματισμοί πολλοί εκατέρωθεν. Η εφημερίδα «ΕΛΕΥθΕΡΙΑ» δημοσίευσε την 15η Οκτωβρίου 1957 τα ονόματα που διεμήνυσε η «Αόρατη Αρχή της ΕΟΚΑ» των τραυματισθέντων: Φοίβος Ιακωβίδης, Νίκος Χριστοφορίδης, Μιχαήλ Παπαντωνίου, Φρίξος Νεοφύτου, Γεώργιος Κάρκας, Γιάννης Σπανός, Χαράλαμπος Παρασκευά, Γεώργιος Έλληνας, Ιωάννης Νεοφύτου, Νίκος Κωνσταντινίδης, Γεώργιος Δημητρίου, Τάκης Ζεβεδέος, Μιχαήλ Παπαθεοδότου, Κυριάκος Θεοδότου.Τραυματίστηκε σοβαρά από σφαίρα ο Χαράλαμπος Λιασίδης
Από τους Άγγλους τραυματίστηκε από λίθο στο στήθος και πέθανε αργότερα ο Ρέτζιναλ Θόμπορν Σανφορτ. Βοηθός αστυνόμος, διοικητής της Μηχανοκίνητης Εφεδρικής Αστυνομικής Μονάδας Λάρνακα… Οι Κρατούμενοι πυρπόλησαν εγκαταστάσεις των Κρατητρίων.Οι Άγγλοι επέβαλαν σκληρά τιμωρητικά μέτρα κι οι αγωνιστές κήρυξαν απεργία πείνας.
Η θυελλώδης εξέγερση στην Κοκκινοτριμιθιά
Θυελλώδης εξέγερση έγινε στην Κοκκινοτριμιθιά στις 11 Απριλίου 1958. (Γιάννη Σπανού, Η αιματηρή εξέγερση στα Κρατητήρια Πύλας, «ΕΟΚΑ έτσι πολεμούν οι Έλληνες» τ.3, σ ελ 472…»
Ήταν η Μεγάλη Βδομάδα του 1958. Με πάσαν μυστικότητα οργανώθηκε η μεγάλη εξέγερση στο Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως Κοκκινοτριμιθιάς. Ο Μιχαλάκης Πλατάνης συντόνιζε τον Μιχαλάκη Ελευθερίου που είχε εξασφαλίσει άδεια διακίνησης στα Διαμερίσματα, με δικαιολογία τις προμήθειες της κουζίνας που διαχειρίζονταν οι Κρατούμενοι μετά τις έντονες διαμαρτυρίες εναντίον των Τούρκων καταδίκων που βρώμιζαν επίτηδες με αφοδεύματα τα καζάνια του συσσιτίου.
Ο Μιχαλάκης μετέδιδε εντολές για διανομές και φύλαξη πετρελαίου για την πυρπόληση των Κρατητηρίων. Και στις 11 η ώρα το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης όλα τα διαμερίσματα τραντάχτηκαν από τις ουρανομήκεις επαναστατικές κραυγές όλων των αγωνιστών που φωνάζοντας έτρεχαν κι έβαζαν φωτιές σ΄ό,τι καιγόταν. Οι φλόγες ξεπετάγονταν από παντού καίοντας πόρτες, παράθυρα, κομοδίνα και όλα τα παράγωγα ξύλου. Η εξέγερση ήταν οργανωμένη τέλεια.
Σε 7 λεπτά τα Κρατητήρια έγιναν παρανάλωμα του πυρός, οι μαύροι καπνοί μεσουρανούσαν, οι αγωνιστές αποσύρθηκαν στις παράγκες και νεκρική σιγή κυριαρχούσε στο δεσμωτήριο. Σιγή νεκροταφείου. Οι αυλές έρημες. Κι ο στρατός απλώθηκε πυροβολώντας και ουρλιάζοντας στις νεκρές ζώνες. Πυροβολούσαν στις παράγκες, μας προκαλούσαν να βγούμε στα προαύλια σημαδεύοντάς μας με τα όπλα τους. Μέχρι που νύχτωσε. Και τότε άρχισαν οι επιδρομές. Φορούσαν λαστιχένια παπούτσια για να μην ακούονται στις επιθέσεις, εφορμούσαν στα παραπήγματα κατά ομάδες κι άρχιζαν να μας κτυπούν με στολίθια, υποκόπανους όπλων, γροθιές και να μας βρίζουν χυδαιότατα. Από τα σπασμένα παράθυρα έχυναν σκουπίδια και άλλες ακαθαρσίες. Έφευγαν και ξανάρχονταν, χτυπώντας, βασανίζοντας, μέχρι που άρπαζαν τα στρώματα τέσσερεις- τέσσερεις και εκσφενδόνιζαν τα κορμιά όπου μπορούσαν με μίσος, ουρλιαχτά, βρισιές. Με πέταξαν με τόση δύναμη που το κεφάλι μου συγκρούστηκε στο κοντραπλακέ του κομοδίνου, το έσπασε και σφηνώθηκε μέσα.
Όταν απεχώρησαν ο συναγωνιστής Αιμίλιος Πατσαλίδης με βοήθησε να ελευθερωθώ λέγοντας: «Γιάννη, μην σηκωθείς, είσαι προστατευμένος, μείνε εκεί που είσαι, γιατί θα ξανάρθουν»…
Την επόμενη μέρα, Μεγάλη Παρασκευή, γύμνωσαν τον Μιχαλάκη Πλατάνη στην αυλή «για έρευνα» και ακολούθως όλους τους Κρατουμένους του «Α» και ερευνούσαν με κλεφτοφάναρα τα γυμνά κορμιά. Δεν θα ξεχάσω τον Στέφανο Πρωτοπαπά, ήταν δίπλα μου. Τα μάτια του ήταν γεμάτα και μονολογούσε: Είμαι τόσων χρόνων και τέτοιον εξευτελισμό δεν θυμάμαι… μας γύμνωσαν δημοσίως για να μας εξευτελίσουν. Νόμιζαν πως θα σπάσουν το ηθικό μας. Και την άλλη μέρα συνεννοηθήκαμε με τον Πρωτοπαπά και τον Πλατάνη ν’ αντιδράσουμε με ομιλία δική μου ενώπιον των συναγωνιστών, όταν σταματούσαν τα εγγλέζικα μέτρα. Ήμασταν νηστικοί από την Μεγάλη Πέμπτη και την Κυριακή της Λαμπρής μας έφεραν από ένα χαλασμένο αυγό, ένα κρεμμύδι, μερικές μισοσαπισμένες μαύρες ελιές και ένα κομμάτι ξηρό σαν παξιμάδι μπαγιάτικο ψωμί. Μα δεν έκαμψαν το φρόνημά μας. Στα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης η Αγγλοκρατία υπέστη την ηθική πανωλεθρία της. Έδωσε τη δική της μάχη με αμάχους, με βασανιστήρια, φοβέρες και ηττήθηκε κατά κράτος.
>>Οι Πολιτικοί Κρατούμενοι εξεγέρθηκαν στο Φρούριο Κερύνειας 13/11/1955, στην Κοκκινοτριμιθιά 6/6/56, στην Πύλα 25/4/57 και στις 11/10/57, στην Κοκκινοτριμιθιά 10/4/58.
>>Καταγγέλθηκαν μαζικές κακοποιήσεις 26/1/56, 11/10/57, 10/10/57, 10/4/58, 10/10/58, 12/11/58, 14/9/58, 6/12/58, 18/12/58.
>>Απεργίες πείνας Πολιτικών Κρατουμένων έγιναν στο Φρούριο, στις Κεντρικές Φυλακές γυναικών 2, στα Κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς 14, Πύλας 6, Λανιτείου 2, Αγύρτας 2.
>>Κρατήθηκαν άνευ δίκης 3.362 στα Στρατόπεδα και καταδικάστηκαν σε φυλακίσεις 1.114.
>>300 βγήκαν αντάρτες.
ΠΗΓΗ:http://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/679198/pethanan-sta-basanistiria-ton-anglon
